بخش بزرگی از صنایع و به‌ویژه صنایع معدنی کشور در فرآیند تولید با مقوله پخت، حرارت، عملیات حرارتی و فرآیندهای مشابه سروکار دارند،از این‌رو تمامی این صنایع از انواع نسوزها یا دیرگدازها استفاده می‌کنند.
صنعتی که در کشور هم فناوری آن بومی شده و هم به میزان کافی واحدهای تولیدی و تولید وجود دارد، اما در برخی پروژه‌های بزرگ شاهد واردات در این زمینه هستیم که برای این صنف صنعتی کاهش تقاضا را به همراه آورده است.
ظرفیت صنعت نسوز در کشور
هم‌اکنون میزان ظرفیت نصب‌شده نسوز در کشور حدود ۵۷۰هزار تن در سال است که براساس پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۳۹۹ به ۶۵۰هزار تن نیز خواهد رسید. براساس گزارش انجمن کارفرمایی صنعت مواد نسوز کشور، میزان مصرف نسوز در حال حاضر حدود ۴۰۰هزار تن در سال است که به حدود ۵۹۰هزار تن می‌رسد. تعداد واحدهای نسوز در حال فعالیت کشور ۵۷ واحد است که انواع آجرهای سنگین، سبک و جرم‌های کوبیدنی و پاشیدنی را برای صنایع مختلف تامین میکند. صنعت فولاد کشور با بیش از ۸۰درصد مصرف تولیدات نسوز در رتبه نخست و سپس سیمان و سرامیک، نفت، گاز و پتروشیمی قرار دارند. بیش از ۹۶درصد از نسوزهای مصرفی در داخل کشور تامین می‌شود و فقط مقادیری نسوزهای سنگین و قطعات پیچیده وارد می‌شود که ساخت آنها در داخل کشور مقرون به صرفه نیست. صنعت نسوز کشور توان تامین انواع آجرهای عایق سبک، آجرهای سنگین، جرم‌ها و بتن‌های نسوز و همچنین پتوهای سرامیکی را دارد که تولید آنها متکی بر منابع مواد اولیه معدنی کشور است.
کمبود مواد اولیه داریم
درباره صنعت نسوز و انواع دیرگدازها و کاربرد آنها در صنایع مختلف حمید بخشنده سرپرست بخش نصب نسوز شرکت آذران عنوان کرد: نسوز در حقیقت به مواد اولیه‌ای گفته می‌شود که دمای بیش از ۱۴۵۰ درجه را تحمل میکند. نسوزها معمولا به شکل اکسیدها هستند که با مواد دیگر ترکیب می‌شوند و خاصیت نسوز را به خود می‌گیرند. این مواد می‌تواند منیزیت، کرومیت یا اکسیدآلومینیوم و... باشند که اکسید به‌صورت ترکیبی با یکی از آنها ترکیب شده و در کل خانواده نسوزها را شکل می‌دهند. بخشنده با توضیح این مطلب که نسوزها در صنایع مختلف کاربرد دارند، عنوان کرد: بسته به اینکه اکسید نسوز با چه موادی ترکیب شود، کاربرد آن متفاوت خواهد بود. برای مثال و به‌طور عمده در فولادسازی، اکسید با منیزیت ترکیب می‌شود یا در صنعت سیمان با منیزیت یا ترکیب قلیایی یا اسیدی ترکیب می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منتهی فقط سیلیس به تنهایی و بدون هیچ ترکیبی می‌تواند نسوز و دیرگذار باشد، البته زمانی که خلوص آن به بالای ۹۹درصد برسد می‌تواند به تنهایی خاصیت نسوزی را داشته باشد، وی گفت: اما کافی است همراه با ۱/۵درصد ناخالصی باشد که در این صورت حالت نسوزی خود را از دست می‌دهد. وی در ادامه با اشاره به دسته‌بندی انواع نسوزها در شکل‌بندی و تولیدات مختلف عنوان کرد: تولیدات نسوزها بیشتر شامل آجرها و بتن‌های نسوز است. اما به‌طور کلی این صنعت در تمام صنایع معدنی کاربرد دارد منتهی کاربرد آن بستگی به ترکیبات آن خواهد داشت. سرپرست بخش نصب نسوز شرکت آذران در پاسخ به این پرسش که صنعت نسوز در کشور چه وضعیتی دارد، عنوان کرد: از آنجا که در کشور سرمایه‌گذاری آنچنانی در صنعت نسوز نشده، به‌طور عمده در تهیه مواد اولیه به واردات وابسته هستیم.
در زمینه فرآوری آن هم چندان سرمایه‌گذاری نشده است، چراکه این صنعت نیازمند حجم بالایی از سرمایه‌گذاری است و بخش خصوصی توانایی سرمایه‌گذاری چندان در این بخش را ندارد. البته بخش خصوصی در تولید آجر به خوبی وارد شده و از این نظر خیلی از فناوری روز دنیا عقب نیفتاده‌ایم، اما به‌طور عمده در این صنعت، مواد اولیه را از چین یا اروپا وارد می‌کنیم. بخشنده در ادامه خاطرنشان کرد: معادن کشور ما در صنعت نسوز چندان جوابگوی این صنعت نیستند، یک معدن در سمیرم وجود دارد که ترکیبی از آلومینا و سیلیکات است. یا معدن بوکیست در جاجرم در این زمینه وجود دارد، اما سرمایه‌گذاری چندانی روی آن نشده است. همچنین معدن منیزیت در بیرجند که نیازمند افزایش خلوص و سرمایه‌گذاری است. وی افزود: از آب‌های چابهار می‌توان منیزیت تولید کرد که در حال حاضر برای کشور به دلیل سرمایه‌گذاری بالا مقرون به‌صرفه نیست. از این‌رو صنعت نسوز بیشتر مواد اولیه خود را وارد میکند که این موضوع سبب قیمت تمام‌شده این صنعت شده است. بخشنده درنهایت با اشاره به واردات مواد اولیه صنعت نسوز یادآور شد: اکنون صنعت نسوز تحت تاثیر قیمت دلار قرار دارد. به عبارت دیگر زمانی که دولت نیازمند باشد که قیمت دلار را افزایش دهد، این صنعت نیز دچار نوسان و مشکل برای تولیدکنندگان آن خواهد شد.
دولتی‌ها واردات می‌کنند
فناوری صنعت نسوز تا حد قابل توجهی بومی شده است، اما مشکل مهم این صنعت این موضوع است که باوجود تولیدات مورد نیاز کماکان شاهد واردات در این زمینه هستیم. در این‌باره داود عظیمی، مدیرعامل فرانسوز یزد عنوان کرد: به‌طور کلی صنعت نسوز در صنایع معدنی مانند سیمان، بتن و نفت و پتروشیمی و هر جایی که با درجه حررات بالا سر و کارداشته باشد، کاربرد دارد. عظیمی در پاسخ به این پرسش که صنعت نسوز نیازمند فناوری خاصی در کشور است یا فناوری آن بومی شده، گفت: صنعت نسوز در بخش فرآوری نیازمند فناوری خاص است که البته تا حدی این فرآوری بومی شده است، اما در بخش‌هایی از این صنعت همچنان نیازمند فناوری خاصی هستیم.
به عبارت دیگر در بخش‌های جدیدتر نیازمند فناوری‌های بروزتری هستیم که البته بخشی از این فناوری به کشور وارد شده و بخشی دیگر از این فناوری در کشور بومی شده است. وی درباره مهم‌ترین مشکلات صنعت نسوز نیز اظهار کرد: باوجود اینکه امکان تولید برای رفع نیاز داخلی وجود دارد و تولیدات به نسبت خوبی هم در این صنعت وجود دارد، به گونه‌ای که حتی در پروژه‌های بزرگ دولتی ما با واردات نسوزها روبه‌رو هستیم. عظیمی در پاسخ به اینکه آیا قیمت تمام‌شده بالا یا کیفیت پایین در صنعت نسوز سبب واردات دولتی‌ها شده، گفت: در کل قیمت تمام‌شده صنعت نسوز منطقی به‌نظر می‌رسد و از نظر کیفیت نیز کیفیت نسوزهای داخلی از کیفیت مناسبی برخوردارند. منتهی دولتی‌ها در برخی پروژه‌های خود و به‌خاطر قراردادهایی که دارند و اقدام به واردات می‌کنند.