پروژه ملی فولاد قاین از بزرگترین طرحهای صنعتی خراسان جنوبی و یکی از هشت طرح فولادی کشور بود که در دور اول سفرهای استانی دولت نهم برای استان خراسان جنوبی بر روی کاغذ آمد و عملیات اجرایی این کارخانه بزرگ در سال 85 آغارشد.
طرح فولاد قاینات که از لحظات ابتدایی مطرح شدن آن، امید توسعه و اشتغال استان لقب گرفت اما اکنون و با گذشت 10 سال طبق آخرین خبرها، واحد تولید آهن اسفنجی آن تا پایان سال 95 و واحد فولاد سازی کارخانه در خرداد 97 راه اندازی خواهد شد.
اما آنچه که باعث نگرانی و اعتراض مردم منطقه شده بحث مصرف آب این کارخانه است که به نظر می رسد با افتتاح کامل این کارخانه باید مردم از کشاورزی منطقه دل برکنند.
امام جمعه خضری دشت بیاض شهرستان قاینات در این باره می گوید: 90درصد مردم بخش نیمبلوک از محل کشاورزی و دامداری و صنایع وابسته ارتزاق می کنند و این منطقه به عنوان قطب کشاورزی خراسان جنوبی مشهور است.
وی با بیان اینکه مهم ترین منابع آبی زیرزمینی استان در این منطقه واقع شده می افزاید: در حال حاضر به دلیل برداشت بی رویه بخش کشاورزی از این منابع آبی، دشت بحرانی و ممنوعه اعلام شده و در سال های اخیر سطح آب آن 12 متر افت داشته است.
به گفته حجت الاسلام «مدنی» به دلیل افت آب و خشکسالی های 17ساله همه چاه های کشاورزی هوشمند وکارتی شده است و در این شرایط با بهره برداری فولاد قاینات با ظرفیت 800 هزار تن فولاد در سال و نیاز حداقل 4میلیون متر مکعب آب چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
وی ادامه می دهد: برخی دست اندرکاران گفته اند کارخانه فولاد در این منطقه باعث اشتغال 800 نفر می شود اما این را هم باید در نظر گرفت که وجود آن از طرف دیگر موجب بیکاری و از بین رفتن هست و نیست هزاران کشاورز خواهد شد.
به گفته وی، مسئولان اعتقاد دارند حالا که میلیاردها تومان برای کارخانه هزینه شده است امکان تعطیلی آن وجود ندارد و باید راه اندازی شود.
حال سئوال اینجاست مسئولانی که نگران هزینه دولت هستند چرا دغدغه سرمایه گذاری مردم در بخش کشاورزی و دامداری و صنایع وابسته به آن که سال های متمادی جلوتر از فولاد بوده را ندارند؟
** مصرف سالیانه آب کارخانه فولاد 700 هزار متر مکعب است
مدیر عامل کارخانه فولاد قاینات در پاسخ به این اعتراض ها از بهره برداری فاز اول کارخانه فولاد قاینات تا پایان سال95 و تولید آهن اسفنجی خبر می دهد و می گوید: مصرف سالیانه آب کارخانه 700 هزار متر مکعب است ولی اکنون 6 حلقه چاه در کارخانه وجود دارد که 4حلقه چاه پلمب و از 2 چاه دیگر یکی در حال استفاده است.
مهندس «اسفندیاری» می افزاید: مصرف عمده آب کارخانه مربوط به فاز دوم یعنی واحد فولاد سازی است که حدود 2میلیون متر مکعب در سال برآورد شده و این واحد در نیمه دوم سال 97 به بهره برداری خواهد رسید.
به گفته وی، برای تامین آب مورد نیاز واحد فولاد سازی غیر از منابع آب زیرزمینی مذاکره هایی با پیمانکاران سازنده تصفیه خانه فاضلاب قاین برای استفاده از پساب فاضلاب قاینات شروع شده و بر اساس پیش بینی های به عمل آمده این طرح حدود 40میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و طی 2 سال اجرایی می شود.
لذا با توجه به کمبودهای آبی در منطقه طرح آبرسانی از تصفیه خانه پساب قاینات به طور حتم اجرا خواهد شد، بنابراین مردم بخش نیمبلوک و خضری دشت بیاض هیچ گونه نگرانی در مورد برداشت آب از منابع زیرزمینی نداشته باشند.
** تناقضات در برآورد آب مصرفی فولاد
همه کارشناسان فولاد کشور یادآور می شوند در دنیا برای تولید یک تن فولاد به 18-22 متر مکعب آب نیاز است (سایت فولاد نیوز ) که با در نظر گرفتن ظرفیت فعلی 800 هزار تنی کارخانه فولاد قاینات (تا یک میلیون تن قابل افزایش ) عددی در حدود 14 میلیون متر مکعب آب در سال نیاز است.
اما مدیر عامل سابق فولاد قاینات درسال 1391 در مصاحبه ای که با سایت بولتن نیوز در تاریخ 16 خرداد ماه 91 انجام داده است مصرف آب پروژه را 175 لیتر در ثانیه یعنی بیش از 4 میلیون متر مکعب عنوان می کند.
کارخانه فولاد مبارکه اصفهان با استفاده از مجهز ترین امکانات روز دنیا ( رتبه اول در کاهش مصرف آب در دنیا) توانسته است پس از سالها، مصرف آب این کارخانه را با هزینه حدود 300 میلیارد تومان (حدود 50درصد هزینه تمام فولاد قاینات) به حدود 6 متر مکعب آب برای ساخت هر تن فولاد کاهش دهد.
حال با فرض به کاربردن چنین تکنولوژی و با در نظرگرفتن مقرون به صرفه بودن تولید چنین فولادی در پروژه فولاد قاین این مجموعه به 4.8 میلیون متر مکعب آب در سال نیازمند است.
که با محاسبه یک ماه تعطیلی و تعمیرات واحد به عدد آشنای 4 میلیون متر مکعب در سال می رسیم که بزرگی این عدد برای افرادی که ظرفیت سفره آب دشت خضری ، مصرف کشاورزی آب در دو شرکت سهامی زراعی بزرگ کشور(خضری واسلام آباد) و روند کاهشی بارندگی را می دانند بسیار ملموس تر است.
همه موارد فوق در شرایطی است که سختی آب (EC) در محدوده مناسب باشد چرا که سختی آب یا کنداکتیویته آب نشان دهنده توانایی عبور جریان برق از آب است.
در واقع آب کاملاً خالص ، هادی جریان برق نیست، چون یون های موجود در آب باعث انتقال جریان برق می شوند از این رو بین هدایت الکتریکی و غلظت کل املاح در آب رابطه ای وجود دارد.
هدایت الکتریکی آب بر روی سرعت خوردگی آب و درجه یونیزاسیون نمک های آب تأثیر می گذارد.
عموما با کاهش بارندگی و افت سطح آب های زیرزمینی سختی آب نیز افزایش می یابد و این یعنی افزایش استخراج آب برای مصرف کارخانه فولاد.
** نقد به فولاد قاین در تفحص مجلس
در متن گزارش نهایی تحقیق و تفحص مجلس از صنعت فولاد کشور نیز آمده است: طرحهای فولاد سبزوار، قاینات، نی ریز و بافت طرحهایی هستند که در مناطق کویری واقع شده اند.
از این میان طرح فولاد سبزوار در دشت ممنوعه بحرانی به لحاظ آب قراردارد و قرار است آب آن از 5 حلقه چاه تأمین شود.
درحالی است که سطح آبهای زیرمینی در این منطقه و اطراف آن طی سالهای گذشته به شدت پایین آمده و امکان برداشت سالانه 4 میلیون متر مکعب آب از 5 حلقه از چاههای موجود در این منطقه وجود ندارد، حتی درصورت برداشت آب از چاههای منطقه صنعت فولاد باعث تعطیلی کشاورزی منطقه خواهد شد.
از طرفی صنعت فولاد در این منطقه باعث اشتغال مستقیم 800 نفر می شود و از سوی دیگر باعث بیکاری صدها کشاورز و در نتیجه مهاجرت به شهرها و مشکلات ناشی از مهاجرت خواهد شد.
این موضوع درمورد سه طرح دیگر نیز صادق است، منطقه قاینات با توانایی خدادادی کشت زعفران می تواند از دل زمینش طلای گیاهی ( زعفران ) را بیرون کشد.
آیا سرمایه گذاری در صنایع تکمیلی مانند بسته بندی به مراتب بهتر از فولادسازی نبود.
آیا این منطقه نیازی به کارخانه فولادسازی با مصرف حداقل 4 میلیون متر مکعب آب در سال دارد؟
باتوجه به اینکه آب کارخانه فولادسازی قاینات از چاه تأمین خواهد شد، قطعا درصورت ادامه روند خشکسالی کشاورزی منطقه را در سالهای آتی با مشکلات جدی مواجه خواهد نمود.
** دشت خضری سی سال پیش ممنوعه اعلام شد
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی نیز در گفتگوی اختصاصی با آوا با بیان اینکه دشت خضری از دشتهای بحرانی استان بوده که در سال 66 ممنوعه شده افزود: صدور هرگونه مجوز بهره برداری در زمینه کشاورزی وجهه قانونی نداشته و مقدور نمی باشد و صرفاً برای مصارف صنعتی و کم آب طلب با اخذ مجوز تخصیص از وزارت نیرو این امکان فراهم می باشد.
علی ایحال به منظور تأمین آب دوران ساخت شرکت فولاد قاینات و مساعدت در اجرای طرح ،به شرکت ملی فولاد ایران اجازه بهره برداری موقت و تأمین آب مورد نیاز از دو حلقه چاه متعلق به شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی داده شده است.
امامی خاطر نشان کرد: در این راستا (تأمین آب دوران ساخت) مجوز حفر و بهره برداری از یک حلقه چاه از محل تخصیص بخش صنعت برنامه چهارم دشت خضری برای سازمان توسعه و نوسازی معادن صادر و مقرر شده تا شرکت فولاد قاینات به منظور تأمین آب درازمدت طرح از طریق سایر گزینه ها اقدامات مقتضی را به عمل آورد.
در این جهت و تاکنون شرکت فولاد قاینات ضمن هماهنگی های به عمل آمده با شرکت آب منطقه ای با خرید دو حلقه چاه کشاورزی و تغییر کاربری آن مبادرت به تأمین بخش دیگری از نیاز آبی خود نموده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر با نظر به کسری مخزن موجود دشت خضری ، محدودیت منابع آب سطحی و زیرسطحی موجود در منطقه و عدم وجود تخصیص جدید برای مصارف صنعتی و محدودیت های فنی و قانونی مترتب بر صدور مجوز چاه جدید در این دشت برای صنعت و بویژه صنایع پرآب طلب ، برنامه ای برای تامین آب مجموعه از طریق صدور مجوز حفر چاه وجود ندارد.
** شرکت آب منطقه ای تعهدی برای تامین آب دراز مدت فولاد ندارد
امامی یاد آور شد: با توجه به اهداف و برنامه های دولت وقت و ضرورت راه اندازی طرح فولاد قاین ، پیگیریهای به عمل آمده مسئولان ذیربط در زمینه تأمین آب آن ، اقدامات گزارش شده فوق الذکر و برنامه های پیشنهادی ارائه شده این شرکت برای تأمین آب مجموعه ، شرکت فولاد قاینات می بایست درخصوص تأمین آب دراز مدت پروژه از میان گزینه های پیش رو منجمله انتقال آب از سایر حوزه های داخل و خارج استان (مانند نمکزار خواف) و یا در صورت امکان از طریق خرید چاههای کشاورزی و تغییر کاربری آنها از کشاورزی به صنعت مطابق با دستورالعمل اجرایی مواد 27 و 28 قانون توزیع عادلانه آب و یا سایر گزینه های تأمین آب پس از اخذ مجوزهای لازم از شرکت آب منطقه ای اقدام نماید و این شرکت هیچگونه تعهدی درخصوص تأمین آب دراز مدت پروژه مذکور نخواهد داشت.
** مصرف آب برای فولاد بسیار کمتر از گندم است
کامران اسفندیاری مدیرعامل شرکت فولاد صنعت قاینات نیز درباره حاشیه های مطرح شده درباره مصرف آب این کارخانه و ضرر احتمالی آن برای تحت تأثیر قرار دادن کشاورزی منطقه اظهار کرد: مصرف آب در صنایع فولاد سازی 2 متر مکعب به ازای هر تن است یعنی دو لیتر آب به ازای هر کیلو شمش فولاد، اگر مقایسه ای با گندم داشته باشیم خواهیم دید برای تولید هر کیلو گندم 1300 لیتر آب نیاز است پس مصرف آب برای فولاد بسیار کمتر است.
وی با بیان اینکه ما در این کارخانه از صنایع هیبریدی استفاده می کنیم که باعث کاهش 30 درصدی مصرف آب می شود افزود: من تجربه ساخت کارخانه فولادسازی در اردکان را دارم که به لحاظ منابع آبی بسیار فقیر تر از قاینات بود متأسفانه برخی عدد کلی سالانه 3 میلیون متر مکعب را علم می کنند که این درست نیست.
عضو هیئت مدیره مجتمع فولاد قاین نیز سال گذشته در جلسه ای با بیان اینکه برای راه اندازی فاز نخست این کارخانه آب را به عنوان ماده خنک کننده نیاز داریم، افزود: از ابتدای این پروژه توافقاتی با شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی برای تأمین آب بسته شد و مقرر شد آب منطقه ای 3 حلقه چاه به صورت توافقی به ما بدهد و با تعداد چاه هایی که ما داریم جمع آن به 6 چاه می رسد اما هنوز کمبود آب یکی از مهم ترین مشکلات این پروژه است.
فلاحتی با بیان اینکه کل سرمایه گذاری تاکنون 530 میلیارد تومان بوده است، اظهار کرد: آب جایگاه زیاد برای این پروژه دارد که باید تدابیری اتخاذ شود.
منبع:آوا خراسان جنوبی