در سال‌های گذشته تلاش فراوان دولت‌های مختلف برای توسعه صنعت فولاد، این صنعت را به یکی از مهم‌ترین اهداف استراتژیک کشور بدل کرده است؛ به‌طوری که برای این صنعت استراتژیک برنامه رسیدن به ظرفیت ۵۵ میلیون تنی در افق ۱۴۰۴۴ تعریف شده است.
ظرفیتی که تحقق آن به گفته کارشناسان این حوزه به فراهم کردن زیرساخت‌ها از جمله تولید ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن وابسته است؛ رقمی که به گفته فعالان این بخش در حال حاضر برابر با ۶۲ میلیون تن است و با توجه به هدف‌گذاری انجام شده برای تولید فولاد باید تا ۹ سال آینده رشد نزدیک به ۱۰۰ میلیون تنی را در تولید سنگ‌آهن داشته باشیم. اما در سال جاری علاوه بر بررسی وضعیت تولید این محصول استراتژیک ۳اصل رقابت‌پذیری براساس قیمت تمام شده، الزامات صادرات و بازارهای منطقه برای محصولات داخلی، پیش‌بینی قیمت محصولات فولادی و همچنین مواد اولیه در سال ۱۳۹۶ مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در زمینه آخرین وضعیت این محصول استراتژیک گفت‌وگویی با جعفر سرقینی، معاون امور معادن و صنایع معدنی وزیر صنعت، معدن و تجارت داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
در بخش معدن و صنایع معدنی و به‌طور عمده در فولاد و صنایع پایین دستی با چه چالش‌هایی هستیم؟
عمده چالش‌هایی که در بخش صنعت فولاد در کشور با آن روبه‌رو هستیم شامل ۴بخش می‌شود که در این زمینه می‌توان به قیمت تمام شده در محصولات فولادی کشور اشاره کرد. کارشناسان و دست‌اندرکاران باید تجزیه و تحلیل کنند تا مشخص شود عوامل ایجاد این چالش چیست. تاثیر قیمت بازار جهانی و به دنبال آن بازار داخلی یکی دیگر از چالش‌های این بخش است زیرا تاثیر بازار جهانی بر بازار داخلی در گذشته زمانبر بود، اما در حال حاضر در دوره‌ای کمتر از یک هفته شاهد این تاثیر در بازار داخلی هستیم که برای رفع این چالش نیز تمهیداتی در نظر گرفته شده است. در این‌زمینه می‌توان به تعیین تعرفه مناسب برای آزاد کردن صادرات فولاد اشاره کرد که با این تمهیدات تا حدودی این چالش را برطرف کرده‌ایم و این امر موجب شد فولادسازان داخلی تا حدودی جان بگیرند. نوسازی کارخانه‌ها به‌ویژه در بحث فناوری یکی دیگر از چالش‌های این بخش است که در حال حاضر برای رفع این چالش برخی از فولادسازان اقداماتی انجام داده‌اند. همخوانی با مقیاس‌های جهانی چهارمین چالش این بخش است که برای برون‌رفت از این مشکل نیز باید تولید با مقیاس جهانی را مدنظر قرار داد؛ زیرا در حال حاضر تولید در مقیاس کوچک امکان رقابت در بازار جهانی را از تولیدکنندگان می‌گیرد. این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد که درحال حاضر مقیاس تولید در کشور تغییر کرده است.
تولید با مقیاس جهانی یکی از چالش‌هایی است که به آن اشاره کردید، با توجه به شرایطی که واحدهای فولادی داخلی دارند آیا رسیدن به مقیاس جهانی امکان‌پذیر است؟
در این زمینه نباید تنها واحدهای فعلی را مدنظر قرار داد بلکه باید واحدهایی که در آینده، تولید آنها آغاز می‌شود نیز مد نظر قرار گیرد، زیرا به‌جز چند واحد بزرگ فعال در کشور سایر واحدها امکان رسیدن به مقیاس جهانی را ندارند، اما این نکته را نیز باید در نظر گرفت که واحدهای کوچک نیز با کنترل قیمت تمام شده از این قافله عقب نمی‌مانند. در برنامه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا سال ۱۴۰۴ هدف‌گذاری شده است، اما کارشناسان و فعالان این حوزه معتقدند رسیدن به این هدف امکان‌پذیر نخواهد بود و این سند نیازمند بازنگری است.
برای رسیدن به این هدف چه برنامه‌هایی مدنظر قرار گرفته است؟
رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن در یک دوره زمانی رویا بود، اما در حال حاضر رسیدن به آن دور از دسترس نیست، زیرا تا پایان سال جاری به ظرفیت ۳۰ میلیون تن خواهیم رسید و برای کامل کردن ظرفیت در نظر گرفته شده نیز ۹ سال زمان داریم و با توجه به طرح‌های تعریف شده در بدبینانه‌ترین حالت اگر نتوانیم تولید ۵۵ میلیون تن را محقق کنیم به‌طور حتم به تولید ۵۰ میلیون تن خواهیم رسید.
برای رسیدن به ظرفیت ۵۵ میلیون تن چه طرح‌هایی تعریف شده است؟
در این زمینه می‌توان به طرح‌های هشت‌گانه فولادی که هنوز به مرحله تولید نرسیده‌اند اشاره کرد، علاوه بر طرح‌های هشت‌گانه طرح‌هایی نیز در تمام نقاط کشور در حال راه‌اندازی هستند که با در نظر گرفتن مجموع تولید این واحدهای تولیدی می‌توان گفت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد امکان‌پذیر خواهد بود.
۸طرح فولادی در چه مرحله‌ای قرار دارند و چه زمان به بهره‌برداری خواهند رسید؟
فولاد سپیددشت نخستین طرح از طرح‌های هشت‌گانه است که به بهره‌برداری رسیده و تولید به شکل احیای مستقیم در آن آغاز شده است. فولاد شادگان نیز یکی دیگر از طرح‌هایی است که تولید به‌شکل احیای مستقیم آن در دو ماه آینده به بهره‌برداری خواهد رسید و سایر طرح‌ها نیز تا اواسط سال آینده، تولید آنها آغاز خواهد شد.
کشور تامین‌کننده منابع مالی طرح فولادی مشخص شده است؟
بله، براساس مذاکراتی که شده چین به‌عنوان فاینانس این طرح در نظر گرفته شده است.
به غیر از چین آیا مذاکره‌هایی با کشورهای دیگر برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های فولادی و معدنی شده است؟
در این زمینه مذاکرهٔ بسیاری شده که می‌توان به مذاکره‌ها با شرکت فولادسازی پوسکو کره‌جنوبی برای سرمایه‌گذاری مشترک اشاره کرد، اما هنوز نهایی نشده و تنها قرارداد نهایی شده فاینانس چین برای ۷طرح فولادی است.
یکی از چالش‌هایی که در بخش معدن مطرح می‌شود روزآمد نبودن فناوری در این بخش است که سودده نبودن معادن و صنایع معدنی را به همراه داشته است. برای رفع این مشکل چه اقدام‌هایی شده است؟
روزآمد نبودن فناوری معادن موجب شد در قانون ظرفیت‌های لازم برای روزآمد کردن و بازسازی این بخش در نظر گرفته شود که در این‌زمینه می‌توان به معاف کردن دستگاه‌های مورد نیاز از حقوق ورودی اشاره کرد. امکان ورود دستگاه‌ها و ماشین‌آلات دسته دوم با طول عمر کمتر از ۱۰ سال نیز در نظر گرفته شده که برخی از معادن از این امکانات استفاده کرده‌اند و برخی دیگر هنوز به نوسازی و بازسازی معادن خود روی نیاورده‌اند.
ایجاد شرایط رقابتی در بازارهای جهانی یکی دیگر از مشکلاتی است که سوددهی معادن و صنایع معدنی را کاهش داده است. در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟
ایجاد شرایط برای کاهش قیمت تمام شده یکی از گام‌هایی است که در این راستا برداشته شده و با ایجاد این شرایط برخی از تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند با تولیدکنندگان بزرگ جهان رقابت کنند. در این زمینه می‌توان به رسیدن به حجم ۶ میلیون تنی صادرات این بخش تا پایان سال جاری اشاره کرد. صادرات حال حاضر بیش از ۴ میلیون تن است. رسیدن به این حجم از صادرات در سال جاری در حالی است که در سال ۱۳۹۱ تنها موفق به صادرات ۲۰۰ هزار تن شده بودیم و با توجه به این آمار می‌توان گفت فولادسازان داخلی از ظرفیت صادرات برخوردار هستند. از سوی دیگر براساس برنامه راهبردی از ۵۵ میلیون تنی که برای تولید در چشم‌انداز ۱۴۰۴ درنظر گرفته شده ۱۰ تا ۱۵ میلیون تن فقط برای صادرات است.
بعد از برجام فعالان معدنی و صنایع معدنی بخش بزرگی از بازارهای خود را از دست داده‌اند، برای بازگرداندن بازارهای از دست رفته صادراتی تاکنون چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
درباره سیمان، صادرات این محصول به‌طور خاص به کشورهای اطراف از جمله عراق و افغانستان صادر می‌شد که تغییرات در منطقه موجب شد صادرات به این دو کشور با مشکلاتی مواجه شود، به همین دلیل برای رفع این مشکل با تولیدکنندگان سیمان توافق کردیم که سایر کشورها را برای صادرات مدنظر قرار دهند، این اتفاق نیز در حال‌حاضر رخ داده و بازارهای جدید از جمله افریقا و هند برای صادرات در نظر گرفته شده‌اند، اما این نکته را باید مدنظر قرار داد که صادرات به کشورهای دوردست هزینه‌های حمل‌ونقل را برای صادرکنندگان افزایش می‌دهد. برای رفع این چالش نیز مقرر شد هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش دهیم و در همین راستا نیز مکاتبه‌هایی با وزارت راه و سازمان بنادر داشته‌ایم که هنوز نهایی نشده، اما صادرات در مناطق دوردست مقرون به‌صرفه نخواهد بود، مگر اینکه دولت تمهیداتی برای آن در نظر گیرد.
چه تمهیداتی با وزارت راه و سازمان بنادر برای کاهش هزینه‌های صادرات این بخش در نظر گرفته شده است؟
تمهیداتی که در این زمینه درنظر گرفته شده به طور عمده به تخفیف در خدمات بندری و خدمات حمل‌ونقل دریایی مربوط می‌شود، اما هنوز جزییات آن مشخص نیست.
برای سایر بخش‌های معدنی چه تمهیداتی درنظر گرفته شده است؟
سایر محصولات معدنی همانند سیمان نیستند و درزمینه این معادن امکان صادرات به مناطق دوردست وجود دارد؛ زیرا با توجه به قیمت سیمان هزینه حمل‌ونقل برای این محصول بسیار اثرگذار است، اما درزمینه سایر محصولات معدنی این مشکل وجود ندارد به‌ویژه برای محصولاتی که فرآوری شده باشند به همین دلیل در نظر گرفتن امتیاز حمل‌ونقل برای صادرکنندگان سیمان الزامی به‌نظر می‌رسد.
صادرات یکی از مقوله‌هایی است که در بخش فولاد و صنایع پایین‌دستی بسیار موردتوجه است. برای تحقق این امر باید چه اقداماتی را در دستور کار قرار داد؟
صادرات یکی از رویکردهای همایش امسال است. صادرات علاوه بر وزارت صنعت، معدن و تجارت اهمیت بسیاری برای کشور دارد، این نکته را در بخش صادرات باید مدنظر قرار دهیم که صادرات در کنار سرمایه‌گذاری خارجی معنی پیدا میکند و به همین دلیل در همایش فولاد امسال باید به سرمایه‌گذاری خارجی توجه ویژه‌ای کنیم و در صورت لزوم باید تسهیلات ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاران درنظر گرفت تا سرمایه‌گذاران خارجی بتوانند عملکرد خود را در این همایش اعلام کنند.
با توجه به اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی در بخش صادرات، از زمان توافق ایران با ۶ قدرت جهانی تاکنون در چه بخش‌های معدنی سرمایه‌گذاران خارجی ورود کرده‌اند؟
در زمینه میزان سرمایه‌گذاری عدد دقیقی هنوز اعلام نشده، اما شرکت‌های دانیلی و سارائه راه‌اندازی ورکشاپ (کارگاه) در راستای تامین و تجهیز کارخانه‌های فولادسازی را در دستور کار قرار داده‌اند. شرکت سارائه اسپانیا قبل از برجام راه‌اندازی ورکشاپ را آغاز کرد، اما روند راه‌اندازی این ورکشاپ پس از برجام شتاب گرفته است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی تنها ویژه بخش فولاد نیست. علاوه بر این بخش مذاکره‌هایی نیز با سایر معادن و واحدهای تولیدی فلزی انجام شده است. این مذاکره‌ها هنوز نهایی نشده و در این زمینه می‌توان به طرح‌های تعریف‌شده در سواحل جنوبی کشور اشاره کرد.
حقوق دولتی و رقم پیش‌بینی شده در بودجه سالانه یکی از مواردی است که به اختلاف فعالان معدنی با دولت تبدیل شده است. در این‌باره فعالان این بخش همواره ایرادهایی مطرح می‌کنند که مورد تایید بخش دولتی نیست، در این زمینه برای سال آینده چه برنامه‌ای درنظر گرفته شده است؟
در زمینه حقوق دولتی اظهارات مطرح شده از سوی فعالان معدنی جای بحث دارد، زیرا بیشترین حقوق دولتی (یعنی ۷۰درصد) از واحدهای تولیدی از جمله ایمیدرو و شرکت ملی مس دریافت می‌شود و تنها ۳۰ درصد از حقوق دولتی پیش‌بینی شده در بودجه از سایر واحدها دریافت می‌شود و به این معنی است که از ۹۰۰ میلیارد تومان حقوق دولتی پیش‌بینی شده در بودجه ۶۳۰ میلیارد تومان آن به این دو سازمان اختصاص داشته و سهم سایر واحدهای معدنی تنها ۲۷۰ میلیارد تومان است. از سوی دیگر حقوق دولتی در نظر گرفته شده در سال‌های گذشته نیز با ارفاق، تعیین‌شده و با وجود اینکه می‌توانستیم ۱۰ درصد از قیمت فروش را برای حقوق دولتی واحدهای معدنی ملاک قرار دهیم، اما در سال‌های گذشته و امسال به‌طور متوسط تنها به ۲ تا ۲/۵درصد اکتفا کرده‌ایم و با این شرایط دلیل جنجال به‌وجود آمده برسر تعیین حقوق دولتی را نمی‌دانیم.