اگرچه زغال سنگ به دلیل مزیت اقتصادی نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی سهم بالایی در تولید برق کشورهای توسعه یافته دارد، نقش محسوسی از این حامل انرژی در تولید برق کشور دیده نمی‌شود و شبکه برق سراسری به شدت به گاز طبیعی وابسته است.
زغال‌سنگ یکی از منابع فسیلی است که نقش مهمی در تامین انرژی در سطح دنیا ایفا میکند و پس از نفت خام، با 30 درصد بیشترین سهم را در میان حامل‌های اولیه انرژی جهان به خود اختصاص داده است. اهمیت این حامل انرژی در تولید برق بیش‌تر دیده می‌شود؛ آن جا که زغال‌سنگ اصلی‌ترین منبع انرژی نیروگاه‌های برق است و 42 درصد از برق در سال 2011 با استفاده از آن تولید شده است(1).
شکل 1- سهم انواع منابع اولیه انرژی در تولید برق در سطح دنیا(در سال 2011)(2)
کشورهای توسعه‌یافته از جمله امریکا، آلمان و انگلیس بخش زیادی از برق خود را در نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز تولید می‌کنند که دلیل آن، مزیت اقتصادی استفاده از این سوخت فسیلی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت زغال‌سنگ در مقایسه با سایر سوخت‌های فسیلی پایین‌تر است؛ حتی گاز طبیعی که به عنوان حامل ارزان قیمت انرژی شناخته می‌شود، گران‌تر از زغال‌سنگ است و در ارزش حرارتی یکسان، زغال‌سنگ تنها نصف قیمت گاز طبیعی است. در نتیجه کشورهای توسعه یافته با وجود دسترسی به فناوری‌های دیگر تولید برق نتوانسته‌اند از این منبع غنی فسیلی چشمپوشی کنند و همچنان بخش زیادی از برق خود را با استفاده از زغال‌سنگ تامین می‌کنند. به علاوه سهم تولید برق با استفاده از زغال‌سنگ در کشورهای در حال توسعه از جمله چین و هند در سال 2013 بیش از 60 درصد برآورد می شود.
انگلیس
آلمان
![]()
امریکا
شکل 2- سبد تولید برق در چند کشور توسعه یافته در سال 2013(3-5)
اگرچه در اثر گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر سهم منابع فسیلی در حال کاهش است، بر اساس پیش‌بینی‌ها سهم زغال‌سنگ تا سال 2035 تنها کمی کاهش می‌یابد و این حامل انرژی با سهم 24 درصد، پس از نفت‌خام جایگاه دوم خود را در میان منابع اولیه انرژی حفظ میکند. مشکل آلودگی زیست محیطی نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز نیز که یکی از چالش‌های پیش روی این فناوری در سال‌های اخیر به شمار می‌رود، با توسعه فناوری‌های جدید رو به کاهش گذارده است؛ به نحوی که در کشور امریکا میزان تولید آلاینده‌های این واحدهای تولیدی 89 درصد نسبت به سال 1970 کمتر شده است.
بررسی وضعیت تولید برق در ایران نشان می‌دهد که یکی از زمینه‌های آسیب‌پذیری کشور، وابستگی بالای شبکه برق سراسری به گاز طبیعی و نفت خام است. در سال 92 با وجود به کارگیری انرژی هسته‌ای در نیروگاه اتمی بوشهر، 92 درصد از برق کشور با استفاده از گاز طبیعی، گازوییل و مازوت تولید شده است(6).
![]()
شکل 3- سبد تولید برق کشور در سال 1392
ذخایر قطعی زغال‌سنگ در کشور برابر 1.17 میلیارد تن اعلام شده است. با این حال اکتشاف آن در کشور به صورت دقیق انجام نشده است و ذخایر احتمالی این منبع غنی بین 11 تا 14 میلیارد تن برآورد می‌شود(7). با فرض استفاده از ذخایر قطعی زغال‌سنگ امکان بهره‌برداری از حداقل 4 تا 6 هزار مگاوات نیروگاه زغال‌سنگ‌سوز در کشور وجود دارد و این میزان با احتساب ذخایر احتمالی می‌تواند به 50 هزار مگاوات افزایش یابد. در نتیجه ضروری است نسبت به تنوع بخشی به سبد تولید برق کشور با هدف کاهش وابستگی به نفت و گاز اقدام شود تا بتوان کشور را از مزایای اقتصادی آن بهره‌مند کرد.
مراجع
- World Energy Outlook 2011, International Energy Agency (IEA)
- The Shift Project Data Portal: www.tsp-data-portal.org
- “Electricity production from solar and wind in Germany in 2013”, Fraunhofer Institute for Solar Energy System (ISE), February 2014
- Energy Information Administration(EIA) Statistics: http://www.eia.gov/electricity
- Digest of UK energy statistics (DUKES), UK Department of Energy & Climate Change (DEEC), July 2014
- آمار تفصیلی صنعت برق ایران در سال 1392، شرکت مادرتخصصی توانیر، وزارت نیرو، ایران، 1392
- ترازنامه انرژی کشور سال 1391، معاونت امور برق و انرژی، وزارت نیرو، سال 1392
* سجاد حسین‌نیا - کارشناس انرژی شبکه کانون‌های تفکر ایران (ایتان)