یکی از رویاهای کشورهای حوزه خلیج‌فارس تبدیل شدن به قطب‌های فولادی است که البته تاکنون نتوانسته‌اند خود را به عنوان رقیبی جدی برای ایران مطرح کنند. عربستان یکی از کشورهایی است که چندین سال تلاش می‌کرد تا صنایع فولادی خود را توسعه دهد اما از رقابت با ایران بازمانده است.
رنج عربستان از رکود معدنی جهان
پایگاه اینترنتی بریتانیایی «MEED» به تازگی گزارشی انتشار داده و در آن به بررسی برنامه‌های معدنی عقب‌افتاده عربستان پرداخته است؛ برنامه‌هایی که قرار بود درآمدهای معدنی عربستان را افزایش داده و آن را به عنوان مکملی برای درآمدهای نفتی این کشور مطرح کند. مهم‌ترین دلیل بی‌توجهی به این برنامه‌ها، رکود بازارهای جهانی و کاهش مستمر قیمت محصولات معدنی است.
عربستان که از کاهش درآمدهای نفتی خود هم رنج می‌برد، به نظر نمی‌رسد که قصد داشته، جریان‌های نقدی محدودش را هم صرف توسعه معادنی کند که آینده آن برای این کشور در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. در کنفرانس «معدن و منابع معدنی سعودی» که به تازگی در ریاض برگزار شد، نمایندگان و کارشناسان این کشور به ابراز نگرانی نسبت به وضعیت بازار جهانی محصولات معدنی پرداختند؛ بازاری که در حال حاضر نیز از مازاد عرضه و کند شدن رشد جهانی اقتصاد ضربه خورده است.
پاول رابینسون، مدیر شرکت مشاوره محصولات معدنی «سی آر یو» که در بریتانیا مستقر است، در این کنفرانس گفت: برآورد می‌شود میانگین سبد قیمتی ۳۵ محصول معدنی و فلزی در سال ۲۰۱۵م نزدیک به ۱۲ درصد کاهش داشته باشد. از سال ۲۰۱۱م تاکنون هیچ بهبود سالانه‌ای در قیمت‌ها انجام نشده است. این موضوع به معنای آن است که منابع مالی کمتری برای بازپرداخت بدهی‌ها، سرمایه‌گذاری و هزینه‌های عملیاتی وجود دارد. وی ادامه داد: خوشبینی جای خود را به نگرانی داده است.
رابینسون دیدگاه شرکت خود را درباره آینده محصولات معدنی تشریح کرد و اظهار کرد: ما تا حدی نسبت به احیای قیمت‌ها در میان‌مدت خوشبین هستیم ولی پیش‌بینی می‌کنیم که میانگین قیمت‌های سال ۲۰۱۶م در سطح کنونی باقی بماند.
توقف طرح‌های فولادی عربستان
آنچه برای کارشناسان حاضر در کنفرانس معدنی عربستان اهمیت داشت، اثر منفی رکود معدنی بر توسعه بخش معدنی و صنایع فلزی این کشور بود. شرکت صنایع پایه سعودی که با نام «سابیک» شناخته می‌شود، در گزارش اخیر فصل سوم سال ۲۰۱۵م اعلام کرد که کاهش قیمت مواد اولیه معدنی، خبر بدی برای صنعت فولاد این کشور بوده است.
عربستان که هم‌اکنون، پس از ایران دومین تولیدکننده بزرگ فولاد خاورمیانه است، در سال‌های اخیر با مشکلات فراوانی برای توسعه پروژه‌های بزرگ خود مواجه بوده است. براساس گزارش‌های رسمی عربستان، یکی از پروژه‌های بزرگ ۳ میلیارد دلاری فولاد این کشور پادشاهی که قرار بود در «شهر اقتصادی شاه عبدالله» ساخته شود، در سال ۲۰۱۳م لغو شد. در همان سال، گروه شیمیایی سابیک به دنبال آن بود که ۴/۲ میلیارد دلار را در ۲ پروژه فولادی سرمایه‌گذاری کند ولی با انجام مطالعات امکان‌سنجی بیشتر، این برنامه به حالت تعلیق درآمد.
عقب ماندن عربستان از طرح‌های افزایش ظرفیت تولید فولاد خود، در حالی اتفاق می‌افتد که ایران در حال افزایش تولید فولاد خود است تا بتواند اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ خود را تحقق ببخشد. قرار است ایران تا آن سال به ظرفیت تولید سالانه ۵۵ میلیون فولاد دست پیدا کند و با ناتوانی دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس، راحت‌تر می‌تواند بازارهای منطقه را به‌دست آورد.
رقبای فولادی؟!
کارشناسان معدنی کشور اعتقاد دارند که در صورتی که تصمیم‌گیری‌ها در حوزه فولاد ایران به صورت حرفه‌ای انجام شود، حتی با وجود رونق بازار جهانی محصولات معدنی، کشورهای حوزه خلیج‌فارس نمی‌توانند با ایران رقابت کنند. دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران می‌گوید: تلاش کشورهای حوزه خلیج‌فارس برای فولادسازی نمی‌تواند تهدیدی جدی برای ایران باشد.
به گفته رسول خلیفه سلطانی، فولادسازی یکی از صنایعی است که دسترسی به سوخت ارزان در آن، حرف نخست را می‌زند. به همین دلیل است که کشورهایی مانند عمان، قطر، بحرین و عربستان که مزیت گاز دارند، به سمت تولید فولاد حرکت کرده‌اند. با توجه به دسترسی آنها به حجم گسترده گاز و قیمت تمام شده اندک آن، واردات سنگ‌آهن و کنسانتره و تبدیل آنها گندله برای‌شان صرفه اقتصادی دارد. بیشتر صنایع فولادسازی آنها هم تا همین مرحله تولید گندله توسعه یافته‌اند. با این حال، وضعیت ایران مساعدتر است.
مکان‌یابی فولادسازها حرفه‌ای شود
با آنکه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از مزیت سوخت ارزان و دسترسی به آب‌های آزاد نهایت بهره را می‌برند، ایران مزیتی دیگری دارد که این کشورها از آن بی‌بهره هستند؛ این مزیت مهم، ذخایر سنگ‌آهن است. ایران به جز آنکه از مزیت سوخت و دسترسی به آب‌های آزاد برخوردار است، از ذخایر سنگ‌آهن هم بهره می‌برد. با این حال، به عقیده خلیفه سلطانی، عملکرد فولادسازی ایران رضایت‌بخش نیست و از این مزایا به نحو عالی استفاده نمی‌شود. یکی از بزرگترین نقاط ضعف فولادسازی در ایران «مکان‌یابی» است. باید محل ساخت و تولید فولاد در مکان‌هایی انتخاب شود که هزینه‌ها را به کمترین میزان ممکن برساند
در صورتی که هزینه‌های تولید و بهای تمام شده فولاد ایران کاهش یابد، شرایط رقابت برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بیش از پیش دشوار می‌شود.
توسعه ظرفیت تولید شتابان
مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و علم مواد هم معتقد است که کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در رقابت با ایران، شانس زیادی ندارند. محمد حسن میربیک اظهار کرد: درحال‌حاضر، بیشترین قدرت فولادسازی منطقه در دست ۴ کشور ایران، قطر، امارات و عربستان است. تولید کنونی فولاد این ۴ کشور روی هم به ۲۶ میلیون تن می‌رسد که ایران به تنهایی تولیدکننده ۱۵ میلیون تن از آن است (یعنی ۵۸ درصد). به همین دلیل است که نمی‌توان نقش کشورهای دیگر حوزه خلیج‌فارس را در تولید فولاد، چندان با اهمیت دانست؛ ضمن آنکه آنها با مشکل تامین مواد اولیه هم مواجه هستند و فقط با اتکا به سوخت ارزان نمی‌توانند در بلندمدت موفق بمانند.
به گفته میربیک، در هر صورت رشد کنونی ظرفیت تولید هر ۴ کشور بسیار سریع است و در آینده می‌توانند جایگاه خود را در بازار جهانی بهبود دهند. وی دلیل روی آوردن کشورهای عربی به تولید فولاد را نگاه استراتژیک آنها و اهمیت این محصول می‌داند. وی می‌گوید: آنها به دنبال رشد اقتصادی سریع‌تر هستند و در این راه نیاز به فولاد برای توسعه پروژه‌های ساختمانی و زیرساختی دارند. به همین دلیل قصد دارند که از عرضه‌کنندگان خارجی، خودکفا شوند.
ترازوی ایران سنگین‌تر است؟
مدیر اجرایی اتحادیه انجمن‌های مهندسی و مواد با بیان این که این کشورها از فناوری‌های روز تولید فولاد جهان استفاده می‌کنند افزود: به عنوان مثال می‌توان به وضعیت دانش در قطر اشاره کرد. این کشور از فناوری‌های میدرکس ژاپن و مورگان ایالات‌متحده امریکا برای تولید فولاد خود استفاده میکند و به همین دلیل است که توانسته اندکی کم‌تجربه بودن خود را در مقایسه با ایران جبران کند. با این حال، کشورهای عربی از نظر برخی از عوامل موثر بر موفقیت، شرایط دشوارتری نسبت به ایران دارند. ایران در مقایسه با آنها از وسعت سرزمین، منابع اولیه و تقاضای داخلی برخوردار است و در این زمینه‌ها مزیت مطلق دارد.
میربیک در پایان افزود: ایران برای رقابت با کشورهای عربی نیاز به طرح و برنامه دارد. آنها علاوه بر چند مزیتی که از آنها برخوردار هستند، استفاده گسترده‌ای از «قراضه‌فولاد»های اروپا و امریکا می‌برند که هزینه‌های تولیدشان را به شدت کاهش می‌دهد. با این حال، ایران فرصت پیشتازی را دارد. یکی از نخستین کارهایی که باید انجام شود، حرفه‌ای عمل کردن در آمایش سرزمین و مکان‌یابی است. در این فرآیندها باید از سیاسی‌بازی دوری کرد تا دسترسی به آب‌های آزاد و حمل‌ونقل ارزان‌تر محصولات امکانپذیر شود. از طرفی، ایران باید برخلاف کشورهای عربی به تولید فولاد برای تامین خوراک صنایع سنگین و خطوط ریلی بپردازد. استانداردسازی تولید فولاد و بهبود بهره‌وری در فرآیندهای آن از دیگر مواردی است که نیاز به توجه بیشتر دارد.
منبع:گسترش صمت