تحلیل عرضه و تقاضای بازار کلاف‌های صنعتی در ایران

توسعه رشته‌های صنعتی ایران در سه دهه گذشته شاهد نمونه های پرشماری از رشد نامتوازن و به اصلاح قارچ گونه بخش های صنعت است که به دلایل مختلف با ایجاد ظرفیت تولید مازاد در دراز مدت منجر به اتلاف منابع ملی گردیده است.

داستان صنایعی مانند فرش ماشینی، کاشی و سرامیک، دستمال کاغذی، ماکارانی و غیره برای بسیاری فعالان صنعتی کشور آشنا است. در زنجیره آهن و فولاد از نورد میلگرد، شمش القایی تا گندله سازی شاهد همین روند صرف منابع و سرمایه ملی جهت ایجاد ظرفیت تولید مازاد بر نیاز بوده ایم و پایش طرح های توسعه نشان دهنده این است که بخش های دیگری از زنجیره نیز در صف پیوستن به این لیست قرار دارند.

البته باید اذعان داشت که عطش ظرفیت سازی سال های اخیر از یک طرف ناشی از این واقعیت بوده که کمتر از ده سال قبل، ایران به عنوان یک کشور در حال رشد نسبتا سریع در زمره ۳ وارد کننده فولاد دنیا بوده و طبیعتا با پتانسیل بالای تولید رقابتی در داخل کشور جذابیت بالایی برای توسعه سرمایه گذاری داشت. از این رو هدایت سرمایه گذاری ها به سمت توسعه متوازن در بخش های مختلف زنجیره فولاد هم از دید سرمایه گذاران و منظر ملی اهمیتی دوچندان دارد.

در این مقاله تلاش شده بر اساس نتایج بررسی واحد تحقیق بازار شرکت فولاد یزد، عرضه و تقاضای داخلی محصولات مفتولی مورد تحلیل قرار گیرد و برآوردی از آینده تعادل ظرفیت ایجاد شده – و در حال ایجاد- و نیز مصرف ظاهری کارخانجات پایین دست صنایع مفتولی ارائه گردد.

ظرفیت موجود و در حال ایجاد در صنعت تولید کلاف فولادی

تولید کلاف فولادی به عنوان یکی از رشته های نورد کمتر توسعه یافته در سال های دهه ۸۰ تا اواسط دهه ۹۰ مطرح بود. تمرکز کارخانجات فعال در این سال ها بر روی تولید کلاف های ساختمانی (آجدار) و برخی درجه های کششی ساده قابل مصرف در صنایع مفتولی معطوف بوده است.

صنایع مفتولی تخصصی‌تر همواره غالب مواد اولیه مصرفی خود را از محل واردات کشورهای شرق آسیا و اروپا تأمین نموده اند اما با آغاز تحریم ها و بروز مشکلات عدیده در واردات شاهد افزایش قیمت تمام شده محصولات وارداتی و تمایل خرید محصولات داخلی بوده ایم.

افزایش قیمت کلاف در بازار داخلی مخصوصا در مقایسه با سایر محصولات طویل باعث جذابیت بیشتر تولید و سرمایه گذاری در مفتول نسبت به سایر محصولات گردید. این روند به نحوی بود که تا پایان دهه ۸۰ تنها ۴ الی ۵ واحد نوردی تولیدکننده کلاف در کشور حضور داشت اما از میانه دهه ۹۰ شاهد اضافه شدن همین تعداد واحد به طور سالانه به جمع تولیدکنندگان این محصول بودیم.

جدول ذیل مشخصات واحدهای فعال یا در شرف راه اندازی تولید کننده مفتول به همراه ظرفیت تولیدی طبق برآورد واحد تحقیق بازار را نمایش می دهد.

دو نکته مهم در این بخش از تحقیق، نیاز به توضیح ضروری دارد. اول اینکه اعداد درج شده در جدول صرفا برآورد واحد تحقیق بازار می‌باشند و ممکن است با نظر بنگاه ها تفاوت داشته باشند. نکته دوم اینکه با توجه به ظرفیت تولیدی برخی تولیدکنندگان با خطوط ترکیبی شاخه/کلاف امکان عملی بخش تولید کلاف تحت برآورد قرار گرفته است.

مشخصات واحدهای فعال و در مرحله راه‌اندازی مفتول کشور

همان‌طور که ملاحظه می‌شود، مطابق برآورد صورت گرفته در آینده بسیار نزدیک حداقل ۷ میلیون تن ظرفیت قطعی تولید مفتول واقع در ۲۱ واحد تولیدی در کشور آماده تولید خواهد بود.

تحلیل بازار داخلی کلاف

در تحقیق انجام گرفته که در نیمه دوم ۱۳۹۹ انجام گرفته است ۱۱۶ واحد مصرف کننده محصولات مفتولی مورد بررسی قرار گرفتند. اعتقاد واحد تحقیق بازار بر این می باشد که تمام واحدهای بزرگ یا متوسط و کلیه واحدهای کوچکی که به طور رسمی مشغول فعالیت هستند در این جستار مورد بررسی قرار گرفته اند.

با توجه به اینکه احتمالا تعدادی واحدهای کوچک صنعتی تمام یا بخشی از فعالیت خود را به طور غیررسمی انجام می دهند جهت محسوب کردن تقاضای این واحدها ضریب اطمینان برآوردها در هر یک از رشته های فعالیت در جدول درج شده است.

در این تحقیق، علاوه بر ظرفیت مصرف اعلامی توسط شرکت ها برآورد واحد تحقیق بازار از حجم عملی تقاضای هر واحد نیز صورت گرفته است و در ستون مربوطه درج گردیده است.

مطابق تحقیق صورت گرفته، حجم مصرف ظاهری مفتول بازار ایران، حداکثر ۸۰۰ هزار تن در سال مذکور برآورد می گردد. توزیع این حجم مصرف برای حدود ۱۲۰ تولیدکننده کوچک تا بزرگ است و بزرگترین بخش بازار مربوط به کلاف های کششی و کوچکترین بخش محصولات پرکربن است.

نتیجه‌گیری

در میان مدت حداقل ۲۱ بنگاه با ظرفیت عملی نصب شده ۸ میلیون تن عرضه کننده انواع مفتول های فولادی در ایران فعالیت خواهند داشت. در سوی دیگر حدود ۱۲۰ الی ۱۴۰ مصرف کننده پایین دستی نیز با ظرفیت مصرف حدود ۸۰۰ هزار تن کلاف کششی، الکترود، سردکار، پرکربن و آلیاژی و غیره – حدود ۱۲ درصد ظرفیت نصب شده تولید و عرضه- در ایجاد تقاضای داخلی فعال می باشند.

در مقایسه با شاخص های جهانی، صنعت فولاد رشته کلاف میلگرد در ایران هم از نظر تعداد بنگاه و هم ظرفیت نصب شده نسبت به تقاضا در وضعیت بسیار اشباع ارزیابی می‌گردد.

احتمالا در بخش مقاطع طویل بیشترین درجه اشباع بازار در آینده متعلق به عرضه و تقاضای کلاف خواهد بود چرا که در بهترین حالت و با فرض عملکرد بسیار موفق صادراتی این صنعت حداکثر حدود ۲۰ درصد پوشش ظرفیت نصب شده دست پیدا کند اما در بخش میلگرد ساختمانی و مقاطع این رقم در حدود ۳۰ درصد برآورد می شود.

جهت مقایسه با همسایه ایران یعنی ترکیه که یکی از تولیدکننده مطرح فولاد دنیا است، در حال حاضر تنها ۷ شرکت تولیدکننده مفتول فعالیت دارند و در همگی این کارخانجات پوشش ظرفیت بالای ۶۰ درصد صورت میگیرد. قطعا توسعه بازارهای صادراتی هم در تولید فولاد و هم در صنایع پایین‌دست به افزایش بهره برداری از ظرفیت نصب شده کمک می کند اما در هر حال فاصله ظرفیت نصب شده با تقاضا و نیز پتانسیل ظرفیت های زیر سقفی که با هزینه سرمایه گذاری نسبتا پایین اضافه خواهند شد با افزایش رقابت در هر یک از بازارهای داخلی و صادراتی بر حاشیه سود کلیه بازیگران تاثیر منفی خواهد داشت.

تولیدکنندگان کلاف فولادی ترکیه

مطابق روال صنعت فولاد تنها واحدهایی که حلقه هایی بیشتری از زنجیره تولید را زیر چتر خود داشته باشند با در پیش گرفتن یک جنگ قیمتی امکان بقای بیشتری نسبت به سایر رقبا در بازار خواهند یافت. البته تعدد زیاد بنگاه ها در این رسته احتمالا بر قدرت قیمت گذاری محصول در مقایسه با میلگرد ساختمانی و سایر مقاطع طویل چه در بازار داخل و چه صادرات تاثیر منفی بیشتری خواهد داشت چراکه اگر اضافه ظرفیت در چند بنگاه محدود خلاصه می شد مطابق قوانین اقتصاد امکان کنترل بهتر قیمت ها بین بازیگران محدودتری میسر بود اما ساختار آینده بازار کلاف حاکی از رقابتی پر تعداد بین عرضه کنندگان دارد. با نگاه کلی تر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا -MENA  -بیش از ۳۵ شرکت تولیدکننده محصولات کلاف فولادی در چندین کشور نزدیک ایران از جمله ترکیه، امارات، عربستان، بحرین و عراق با برنامه حضور در بازار صادرات مشغول فعالیت هستند و قطعا دورنمای سطح رقابت در بازارهای صادراتی علاوه بر بازیگرانی مانند چین باید لحاظ گردد.