یکی از ملزومات اولیه برای پیشرفت کشورهای در حال توسعه، ورود سرمایه‌گذاران خارجی است که می‌تواند با ورود تکنولوژی و تجهیزات به روز و مدرن به کشور، موجب افزایش بهره‌وری و اثربخشی واحدهای تولیدی کشور شود. لازمه دست یافتن به جذب حداکثری سرمایه‌گذاران خارجی، وجود ابزارها و نهادهای مالی با استاندارد‌های بین‌المللی و شناخته شده است. یکی از اقدامات سازمان بورس و اوراق بهادار در این زمینه، ایجاد زمینه‌های راه‌اندازی صندوق‌های ارزی می‌باشد. صندوق‌های ارزی از جمله نهادهای مالی تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار می‌باشند که در دارایی‌های ارزی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها جهت تاسیس و آغاز فعالیت نیاز به اخذ مجوزهای موافقت اصولی، پذیره‌نویسی اولیه، ثبت صندوق نزد مرجع ثبت شرکت‌ها و کسب مجوز فعالیت هستند.
همچنین از آنجا که صندوق ارزی در دارایی‌های ارزی سرمایه‌گذاری میکند؛ بنابراین درصورت تغییر قیمت ارز، قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری نیز تغییر میکند؛ بنابراین سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها می‌تواند به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار ارز محسوب شود. از دیگر مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ارزی در مقایسه با نگهداری ارز می‌توان به کسب بازدهی تعدیل شده، شفافیت معاملاتی، عدم ریسک مفقود شدن، سرقت و تقلب، کاهش هزینه معاملات و پذیرش صندوق در بورس اشاره کرد. واردکنندگان و صادرکنندگان مواداولیه و محصولات نیز با استفاده از صندوق ارزی قادر خواهند بود تا مخاطرات ناشی از نوسانات نرخ ارز را کاهش دهند.
اهداف و استراتژی
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، نهادی است که منابع مالی را از سرمایه‌گذاران جمع‌آوری کرده و در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری میکند. هدف از تشکيل صندوق ارزی، جمع‌آوري وجوه از سرمايه‌گذاران و اختصاص آنها به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ارزی از قبیل تعهد پرداخت بانکی، اوراق بهادار ارزی و سپرده‌ها و گواهی سپرده بانکی ارزی است. صندوق‌های ارزی به دو طبقه زیر قابل‌تفکیک هستند:
*صندوق ارزی قابل معامله در بورس؛ در بورس یا فرابورس معامله می‌شوند و قیمت‌گذاری براساس عرضه و تقاضا است.
*صندوق ارزی غیر‌قابل معامله در بورس؛ قابل معامله در بورس یا فرابورس نمی‌باشند و براساس ارزش روزانه مورد معامله قرار می‌گیرند.
ترکیب دارایی‌های صندوق ارزی
صندوق ارزی طبق اساسنامه در دارایی‌هایی به شرح زیر می‌تواند سرمایه‌گذاری کند:
1.اسناد تعهد پرداخت بانکی ارزي
2.اوراق مشارکت، اوراق صکوك و اوراق بهادار رهنی و سایر اوراق بهادار ارزي (از ارزهاي منتخب صندوق) یا ریالی مورد وثوق
3.گواهی‌های سپرده ارزي (از نوع ارزهاي منتخب صندوق) یا ریالی که توسط بانک‌ها یا موسسات مالی اعتباري داراي مجوز از بانک مرکزي جمهوري‌اسلامی‌ایران منتشر شده باشد.
4.هر نوع سپرده‌گذاری ارزي (از نوع ارزهاي منتخب صندوق) یا ریالی نزد بانک‌ها و موسسات مالی اعتباري داراي مجوز از بانک مرکزي جمهوري اسلامی‌ایران.
همچنین حدنصاب‌هاي لازم طبق اساسنامه و امیدنامه مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار، براساس ارزش روز دارایی‌های صندوق، مطابق نمودار (1) می‌باشد.
ساختار صندوق ارزی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری به اجزای کوچک‌تری به نام واحدهای سرمایه‌گذاری تقسیم می‌شوند. واحد سرمايه‌گذاري کوچک‌ترين جزء سرمايه صندوق است که به دو نوع مدیریتی(ممتاز) و عادی تقسیم می‌شوند. واحدهای سرمایه‌گذاری عادی در طول دوره پذیره‌نویسی اوليه یا پس از تشکیل صندوق صادر مي‌شود. در مقابل پيش از شروع دوره پذیره‌نویسی اولیه، موسس يا موسسان باید تمام واحدهای سرمایه‌گذاری مدیریتی صندوق را خریداری کنند. برخی از ویژگی‌های واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز و عادی در جدول ذیل خلاصه شده‌اند:
پذیره‌نویسان باید در هنگام پذیره‌نویسی، صددرصد ارزش مبناي واحدهاي سرمایه‌گذاری عادی را که پذیره‌نویسی کرده‌اند یا معادل ریالی آنها را به نرخ تبدیل ریال به یورو که توسط مدیر صندوق اعلام شده است، نقدا به حساب بانکی صندوق بپردازند؛ در صورتی‌که حداقل واحدهای سرمایه‌گذاری تعیین شده، پذیره‌نویسی شده باشد، آنگاه سازمان اقدام به صدور مجوز فعالیت میکند.
شیوه‌های سرمایه‌گذاری در صندوق ارزی به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم امکان‌پذیر می‌باشد که در نمودارهای (2) نمایش داده شده است.
در شیوه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، Feeder fund شرکتی است که در یک کشور واسط یا در مناطق آزاد تاسیس می‌شود و نقش آن جمع‌آوری وجوه از سرمایه‌گذاران بین‌المللی و تخصیص آن به سرمایه‌گذاری در صندوق ارزی است. در هر صورت، ارکان صندوق ارزی به شکل زیر قابل طبقه‌بندی خواهد بود؛
ارکان صندوق ارزی
ارکان صندوق ارزی به سه گروه شامل ارکان اداره‌کننده، نظارتی و تضمین‌کننده تفکیک می‌شود که در نمودار (3) نمایش داده شده است.
1.هزینه‌های صندوق ارزی
همانند سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های ارزی نیز دارای هزینه‌هایی هستند که البته اغلب نرخ بسیار ناچیزی از بازدهی این صندوق‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. نرخ‌های دقیق این هزینه‌ها در امیدنامه و اساسنامه صندوق ارزی ذکر می‌شود، ولی برخی از این هزینه‌ها عبارتند از: هزینه‌های تاسیس و کارمزد ارکان (که از محل حساب‌های صندوق تامین می‌شوند)، کارمزد صدور و ابطال (اغلب مبلغی ناچیز است و توسط سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود).
2.معاملات ثانویه
صدور و ابطال روزانه واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق ارزی، بر مبنای ارزش خالص دارایی‌های صندوق انجام می‌گیرد. خالص ارزش روز هر واحد سرمایه‌گذاري در پایان هر روز برابر با ارزش روز دارایی‌هاي صندوق در پایان آن روز، منهاي بدهی‌هاي صندوق در پایان آن روز تقسیم بر تعداد واحدهاي سرمایه‌گذاري نزد سرمایه‌گذاران در پایان همان روز است که به یورو یا ارز دیگری که در اساسنامه ذکر شده، محاسبه می‌شود.
در محاسبه خالص ارزش روز هر واحد سرمایه‌گذاري باید معادل یورویی دارایی‌ها و بدهی‌هاي ریالی و دارایی‌ها و بدهی‌هایی که به ارزي غیر‌از یورو می‌باشند، تعیین شده و در محاسبات، مورد استفاده قرار گیرند. به این منظور براي تعیین معادل یورویی دارایی‌هاي یاد شده از نرخ تبدیل ریال یا ارز مربوطه به یورو و براي تعیین معادل یورویی بدهی‌هاي مذکور، از نرخ تبدیل یورو به ریال یا ارز مربوطه استفاده می‌شود. نرخ‌هاي تبدیل به شرح ذیل تعیین می‌شوند:
*تبدیل ریال یا دیگر ارزهاي منتخب صندوق به یکدیگر و تعیین نرخ‌هاي تبدیلی.
مدیر باید به تایید متولی، یک یا چند بانک ایرانی یا خارجی را به‌منظور تبدیل ریال یا دیگر ارزهاي منتخب صندوق به یکدیگر، همچنین تعیین نرخ‌های تبدیل ریال به یورو یا ارزهاي دیگر، نرخ‌های تبدیل یورو یا ارزهاي دیگر به ریال و نرخ‌های تبدیل ارزها به همدیگر انتخاب کند.
مدیر باید معیارهایی چون نرخ‌های تبدیل، نوع، کیفیت، دقت و سرعت خدمات بانکی براي تبدیل ریال یا دیگر ارزها به یکدیگر و همچنین توانایی بانک براي تامین به موقع یورو، ریال و دیگر ارزهاي منتخب را در نظر بگیرد. مدیر صندوق موظف است، نرخ تبدیل ریال به یورو و سایر ارزها، نرخ تبدیل یورو و سایر ارزها به ریال و همچنین نرخ‌های تبدیل ارزها به یکدیگر در هر روز را از بین مناسب‌ترین نرخ‌های استعلام شده از بانک‌های منتخب تعیین و در تارنماي صندوق منتشر کند.
سخن آخر
صندوق‌های ارزی از جمله نهادهای نوین بازار سرمایه می‌باشند که در شرایط کنونی کشور و با توجه به گسترش روابط تجاری بین‌المللی و رفع تحریم‌ها، اهمیتی دوچندان یافته‌اند؛ بنابراین با توجه به نقش موثر ایجاد این صندوق‌ها در جلب اعتماد سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای ورود به فضای سرمایه‌گذاری کشور، لازم است توجه ویژه‌ای جهت راه‌اندازی این صندوق‌ها صورت پذیرد. به این جهت لازم است بسترهای قانونی و اجرایی لازم به‌منظور ایجاد این صندوق‌ها با همکاری سازمان‌های مختلف فراهم شود.
مهدی فرازمند
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری امین آفاق
منبع:دنیای اقتصاد