همه اقتصاد خوانده ها و یا دانشجویان اقتصاد شاید بیش از هر قانون و اصل اقتصادى یک نمودار را همواره در ذهن خود دارند و آن نمودار معروف «عرضه و تقاضا» و محل تلاقى این دو نمودار و کشف قیمت از این تلاقى است .
اما قيمت كشف شده چگونه افزايش مى يابد و تورم چگونه شكل مى گيرد ؟ با تحليل نمودار عرضه و تقاضا يا با تحليل اقتصادى مشخص مى شود كه تورم معمولا به دو علت شكل مى گيرد :
١- تورم cost push يا تورم فشار هزينه، تورمى كه ناشى از افزايش قيمت نهاده هاى توليد يا مواد اوليه مى باشد. مثلا شما فروشنده آهن آلات هستيد و با گران شدن پيوسته قيمت فولاد در بازار جهانى و به تبع آن در بازار ايران شرايط براى افزايش قيمت محصول شما ايجاد مى شود، بدون آنكه تقاضاى آن تغيير كرده باشد و اين تورم cost push يا تورم ناشى از فشار هزينه است .
٢- تورم demand pull يه گزارش استیل ایران به نقل از خبرآنلاین، با تورم ناشى از افزايش تقاضا. در اين شرايط با افزايش قدرت خريد آحاد جامعه يا افزايش تقاضاهايى به قصد سرمايه گذارى، تقاضا براى خريد بسيارى از كالاها و خدمات افزايش مى يابد و اگر عرضه نتواند خود را با اين افزايش تقاضا همراه كند، تقاضا از عرضه پيشى گرفته و سبب افزايش قيمت ها مى شود .
نكته مهم در تحليل دلايل افزايش يا كاهش نرخ تورم در كشور تورمى همچون ايران اين است كه چه در دوره افزايش يا دوره كاهش تورم، بتوانيم دليل و نوع تورم شكل گرفته از منظر تورم cost push يا demand pull يا تركيب آنها را شناسايي كنيم تا بتوانيم تحليل كاملترى براى پيش بينى نرخ تورم داشته باشيم .
نكته اى جالب در روند كم نظير كاهش نرخ تورم در دولت تدبير و اميد از سال ٩٢ تاكنون اين است كه كاهش تورم در ايران در اين سالهاى اخير به غير از سياست هاى مدبرانه بانك مركزى در ايجاد انظباط پولى و همچنين تصميم عقلايي دولت در عدم استقراض از بانك مركزى كه نقش مهمى در كاهش نرخ تورم داشته است اما دو عامل اصلى ايجاد تورم يعنى تورم cost push و تورم demand pull هم در اين سه سال در مسير عكس حركت كرده اند .
به دليل كاهش تاريخى قيمت نفت و تقريبا همه مواد اوليه از جمله سنگ و آهن و فولاد و مس و ... در سطح جهان در طى چند سال اخير نه تنها از منظر تورم فشار هزينه يا cost push فشار تورمى تازه اى ايجاد نشد كه حتى با كاعش قيمت نيز مواجه بوده ايم و از طرف ديگر به دليل كاهش درآمد ميانگين در اقتصاد ايران و افزايش شكاف بين هزينه و درآمد در اقتصاد، تقاضاى موثر مردم به طور عمومى در اقتصاد ايران كاهش پيدا كرده است و اين كاهش سبب شده است كه تورم demand pull يا تورم ناشى از افزايش تقاضا در اكثر كالاها امكان ايجاد نداشته باشد .
با اين شرايط است كه به نظر مى رسد در صورت ادامه روند كاهشى نرخ تورم در ايران، بايد در كنار شادمانى از اين كاهش با تحليل علت اين كاهش و حركت عكس دو عامل اصلى پيدايش تورم در طى سالهاى اخير در ايران براى خروج اقتصاد ايران از ركود فراگير احساس خطر كرد .
*مدیرعامل موسسه مطالعات اقتصادی بامداد