چین از سال 1996 به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده و از سال 1993 به‌عنوان بزرگترین مصرف‌کننده فولاد در دنیا مطرح بوده و در حال حاضر حدود نیمی از تولید و مصرف جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است. نقش چین در فولاد جهانی طی سال‌های اخیر بسیار برجسته بوده به‌گونه‌ای که رشد 23 درصدی تولید فولاد جهانی تا سال 2014 در مقایسه با پیش از شروع بحران اقتصادی جهانی (سال 2007) را می‌توان متاثر از رشد 68 درصدی تولید فولاد چین دانست؛ چرا که بدون در نظر گرفتن چین تولید جهانی فولاد در این سال‌ها نه تنها رشدی نداشته، بلکه شاهد کاهش 3/ 1 درصدی نیز بوده است. حال با این تفاسیر، بزرگترین تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد جهان بعد از اتمام سال 2015 به‌عنوان سالی بحرانی برای فولاد، سیاست‌های فولادی خود را برای جلوگیری از زیان بیشتر با تغییراتی همراه کرد.
در سال 2015 برای اولین بار پس از بحران جهانی 2009 روند رو به رشد تولید جهانی فولاد متوقف شد و تولید فولاد خام نسبت به سال 2014 بیش از 3 درصد کاهش یافت، چین نیز کاهش 3/ 2 درصدی را تجربه کرد. البته بالاترین کاهش مربوط به مناطق آمریکای شمالی با 6/ 8 درصد و CIS با 3/ 4 درصد کاهش بوده است.
براین اساس سال 2015 یکی از سخت‌ترین سال‌های تاریخ صنعت فولاد چین بود و کاهش 4/ 5 درصدی تقاضای داخلی و مازاد عرضه سبب رقابت شدید و راه افتادن جنگ قیمتی میان بیش از 1000 تولیدکننده فولاد در این کشور شد تا آنجا که قیمت‌های محصولات فولادی به شدت کاهش یافت. این امر سودآوری این صنعت را از بین برد و زیان سنگینی را که تا 10 میلیارد دلار برآورد شده متوجه فعالان صنعت فولاد چین کرد.در سال 2016 نیز روند کاهشی تولید فولاد چین ادامه داشته و میزان این کاهش در سه ماه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل 2/ 3 درصد بوده است.
روند شاخص‌های کلان اقتصادی و سایر محرک‌های بازار فولاد، حکایت از تداوم کاهش تقاضای بازار داخلی فولاد چین طی سال جاری و سال آتی دارند و طبق پیش‌بینی‌ها میزان این کاهش در سال‌های 2016 و 2017 به ترتیب 4 و 3 درصد خواهد بود. این امر کاهش بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولید را نیز به همراه خواهد داشت. دولت چین اما به منظور مقابله با تداوم این روند و اطمینان از حفظ و توسعه پایدار این صنعت، به تدوین سیاست‌ها و قوانین ویژه‌ای با رویکرد کاهش و بازسازی ظرفیت‌های تولید، افزایش توجه به حوزه‌های زیست‌محیطی و بهینه‌سازی مصرف انرژی اقدام کرد و در فوریه سال گذشته به‌طور رسمی تحت عنوان «خطوط راهنمای حل مشکل مازاد ظرفیت‌های صنعت فولاد» این کشور ابلاغ کرد که بر اساس آن 100تا 150 میلیون تن از ظرفیت تولید فولاد خام این کشور طی بازه زمانی 2016 تا 2020 کاهش خواهد یافت.
بازار فولاد چین
مصرف فولاد خام چین در سال 2015 با کاهش 4/ 5 درصدی نسبت به سال قبل به عدد 06/ 700 میلیون تن رسید و تولید فولاد خام نیز در این کشور برای اولین بار پس از سال 1981 روند کاهشی به خود گرفت و 3/ 2درصد کمتر از سال 2014 شد و به عدد 83/ 803 میلیون رسید. این روند کاهشی مصرف در طول سال گذشته تداوم داشت به‌طوری‌که در ماه دسامبر با 7درصد کاهش به 50/ 54 میلیون تن رسید به تبع آن تولید نیز شاهد کاهش 2/ 5 درصدی بود و به 37/ 64 میلیون تن رسید. روند کاهش تولید فولاد چین در سال جاری میلادی نیز ادامه داشته به‌طوری که در دو ماه ابتدای سال 2016 تولید فولاد خام این کشور به 070/ 121 میلیون تن رسید که نسبت به دو ماه اول سال 2015 حدود 7/ 5 درصد کمتر است.
اما تولید فولاد چین در ماه مارس با توجه به سیاست‌های تحریک تقاضای دولت چین نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته شاهد رشد 9/ 2 درصدی بود. این در حالی است که مجموع تولید سه ماهه 2016 نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، 2/ 3 درصد کاهش داشته است.طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته با توجه به تداوم کند شدن رشد اقتصادی چین و نبود چشم‌انداز روشن در زمینه رشد قابل توجه بخش ساختمان، انتظار می‌رود طی سال‌های 2016 و 2017 شاهد تداوم کاهش 3 تا 4 درصدی تقاضای فولاد در این کشور باشیم، بر این اساس انتظار می‌رود سهم چین از مصرف فولاد جهانی تا سال 2017 به 9/ 41 درصد تقلیل یابد. این میزان در سال 2015، 8/ 44 درصد بوده است.
بازی قیمتی چین در فولاد
قیمت محصولات فولادی چین در سال 2015 به سبب مازاد عرضه به‌طور مستمر روند کاهشی داشت و این روند تا ژانویه 2016 نیز ادامه یافت. اما از فوریه 2016 قیمت محصولات فولادی چین روند معکوسی به خود گرفته و طی مدت کوتاهی با یک شیب نسبتا تند افزایش یافت. در جریان این رشد، قیمت‌های کلاف گرم صادراتی چین از حدود 270 دلار در دسامبر 2015 تا 470 دلار در آوریل 2016 افزایش یافت. تقویت بازار مسکن و تزریق پول به این بخش توسط دولت به همراه افزایش تقاضای فصلی فولاد داخلی چین و همچنین کاهش عرضه تولیدکنندگان این کشور از عوامل اصلی این افزایش قیمت بوده است.حال مجددا با توجه به رشد نسبی تولید، قیمت‌ها با یک شیب ملایم روند کاهشی به خود گرفته‌اند؛ با این حال به نظر می‌رسد سطح فعلی قیمت‌ها در کوتاه‌مدت با یک نوسان اندک برقرار خواهد بود و در عین حال اکثر کارشناسان نسبت به زمان طولانی باقی ماندن قیمت‌ها در سطح فعلی یا بیشتر با تردید اظهار‌نظر می‌کنند.
ظرفیت‌های تولید فولاد در چین
ظرفیت تولید فولاد چین در حال حاضر حدود 2/ 1 میلیارد تن است که در سال گذشته میلادی حدود 67 درصد آن مورد بهره‌برداری قرار گرفت. حال اما با توجه به مازاد ظرفیت و روند کاهشی مصرف، ایجاد هیچ‌گونه ظرفیت جدیدی در حوزه تولید فولاد در دستور کار دولت چین قرار ندارد و طبق اعلام این دولت، برنامه کاهش ظرفیت‌های تولید فولاد طی سال‌های آتی هدف‌گذاری شده است. در فوریه سال جاری انجمن ایالتی چین برنامه کاهش 100 تا 150 میلیون تن ظرفیت تولید داخلی فولاد خام طی سال‌های 2016 تا 2020 را در ادامه کاهش 90 میلیون تنی ظرفیت‌ها در طول سال‌های 2011 تا 2015 اعلام کرد.
در این راستا در اواخر ژانویه، مقامات محلی استان هبی (Hebi) که از مهم‌ترین بخش‌های تولید فولاد در چین است، اعلام کردند ظرفیت تولید فولاد خام این استان نباید از 200 میلیون‌تن تا سال 2020 تجاوز کند و 10 میلیون تن از ظرفیت آهن‌سازی و 8 میلیون تن از ظرفیت فولادسازی باید در سال 2016 حذف شود. این کاهش ظرفیت در ادامه کاهش مذکور 91/ 33 میلیون تن از ظرفیت آهن‌سازی و 06/ 41 میلیون تن از ظرفیت فولادسازی این استان طی سال‌های 2015-2011 است.
مواد اولیه و موجودی‌های چین
طبق گزارش‌ها موجودی فولاد در انبارهای 40 شهر اصلی چین در اواخر ژانویه 2016، اندکی افزایش یافته و به 11/ 9 میلیون تن رسیده است. این افزایش پس از 9 ماه پیاپی کاهش از 97/ 10 میلیون تن در ژانویه 2015 و رسیدن به 62/ 8 میلیون تن در دسامبر 2015 اتفاق افتاده است.موجودی 80 کارخانه اصلی تولیدکننده فولاد چین از 18/ 14 میلیون تن در اواخر دسامبر 2015 به 21/ 13 میلیون تن در اواخر ژانویه 2016 کاهش یافته است که کمتر از میزان موجودی اواخر ژانویه 2015 به میزان 77/ 14 میلیون تن است.
همچنین موجودی سنگ‌آهن در بنادر چین در اواخر ژانویه 2016 نسبت به اواخر دسامبر 2015 که 08/ 96 میلیون تن بوده افزایش یافته و به 41/ 98 میلیون تن رسیده است. واردات سنگ‌آهن چین در سال 2015 به 72/ 952 میلیون تن، یعنی 2/ 2 درصد بالاتر از سال قبل از آن افزایش یافت. این امر در حالی اتفاق افتاده است که تولید سنگ‌آهن معادن فعال داخلی چین با کاهش 7/ 7 درصدی به 29/ 1381 میلیون تن رسیده است.
استرالیا با سهم 7/ 63 درصدی بزرگترین تامین‌کننده سنگ‌آهن چین بوده که به اتفاق برزیل، آفریقای جنوبی و اوکراین تامین 7/ 90 درصد از سنگ‌آهن وارداتی چین را به خود اختصاص داده‌اند. قیمت سنگ‌آهن وارداتی چین در ژانویه 2016 نسبت به دسامبر 2015 کاهش 8/ 10 درصدی داشت ولی مجددا پس از نوسانات پی‌در‌پی با توجه به بهبود تقاضا روند افزایشی به خود گرفت و در آوریل 2016 به حدود 70 درصد بالاتر از قیمت‌های پایان سال 2015 رسید.
محرک‌های تقاضای فولاد
شاخص مدیران خرید (PMI) که مقیاسی برای فعالیت‌های اقتصادی و شرایط کسب و کار در یک اقتصاد است و مقدار بالای 50 برای این شاخص نشان‌دهنده در حال توسعه بودن و رونق اقتصاد و زیر 50 نشان‌دهنده قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود است، در ژانویه 2016 روند کاهشی داشته و به 4/ 49 رسیده است. این شاخص در دسامبر 2015 در رقم7/ 49 بوده است. البته شاخص مدیران خرید صنعت فولاد بهبود یافته و از عدد 37 در پایان سال گذشته میلادی که طی 7 سال گذشته پایین‌ترین مقدار بوده به 7/ 46 در ژانویه 2016 رسیده است. این بهبود پس از بیستمین رکود متوالی ماهانه در صنعت فولاد چین اتفاق افتاده است.
بخش ساختمان بزرگترین محرک اصلی صنعت فولاد چین به‌شمار می‌رود و حدود 60درصد از مصرف فولادچین در این حوزه است لذا تحلیل شاخص‌های این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شاخص وضعیت املاک و مستغلات وضعیت کسب و کار را در این بخش رصد میکند. عدد بالای 100 برای این شاخص نشان‌دهنده رشد و رونق و زیر 100 نشان‌دهنده تحرک پایین این بخش است. بر اساس آخرین اطلاعات حاصله طی سال گذشته عدد یاد شده روند کاهشی داشته و در دسامبر 2015 نسبت به ماه نوامبر از 35/ 93 به 34/ 93 تقلیل یافته است. رشد سرمایه‌گذاری دارایی‌های ثابت در املاک و مستغلات سال 2015 در نواحی شهری نیز یک درصد کاهش داشته در حالی که این شاخص در سال 2014 رشد 5/ 10 درصد داشته است. سطح زیربنای تحت ساخت در سال 2015 هر چند رشد مثبت 3/ 1 درصدی داشته اما نرخ رشد آن به‌طور معناداری نسبت به رشد 2/ 9 درصدی 2014 پایین‌تر است. ضمنا پروژه‌های املاک و ساختمان کاهش 14 درصدی و فروش زمین کاهش 7/ 31 درصدی داشته است. همه این عوامل حکایت از تداوم رکود و رشد کند فعالیت‌های ساخت و ساز این کشور دارد و به نظر می‌رسد در آینده نزدیک نباید انتظار بهبود روند این بخش را داشت.
سرمایه‌گذاری و نسبت تمرکز صنعت
در سال 2015 سرمایه‌گذاری دارایی‌های ثابت در صنعت فولاد (با احتساب بخش معدن) کاهش 2/ 13 درصدی داشته است. این کاهش در ادامه کاهش 7/ 3 درصدی سال 2014 اتفاق افتاده است. کل درآمد ناخالص صنعت فولاد چین در سال گذشته میلادی نیز نسبت به سال 2014 کاهش 7/ 69 درصدی داشته است. سهم تولید 10 کارخانه اصلی فولاد چین در سال 2015 به 2/ 34 درصد کاهش یافته و این در حالی است که این عدد برای سال 2014، 6/ 36 درصد بوده است. در سال گذشته 20تولیدکننده اصلی چین سهم 81/ 49 درصدی از تولید فولاد چین را به خود اختصاص داده‌اند در حالی که این سهم در سال 2014، 5/ 51 درصد بوده است.
با تمام این تفاسیر کند شدن روند رشد اقتصادی چین و نبود چشم‌انداز مثبت در بخش ساختمان و سایر صنایع پایین‌دستی محرک مصرف فولاد حکایت از تداوم کاهش مصرف در سال‌های پیش‌رو دارند. هرچند دولت چین به منظور حمایت از این صنعت استراتژیک با تحریک تقاضای بخش ساخت‌و‌ساز سعی در احیای آن دارد اما برآیند شاخص‌های اقتصادی، بازگشت صنعت فولاد این کشور به دوران رونق گذشته را در آینده نزدیک دور از ذهن نشان می‌دهد.با این حال هر‌گونه سیاستگذاری و نوع رفتار صنعت فولاد چین در زمینه تولید و مصرف داخلی، حجم عرضه به بازار جهانی و تغییرات قیمتی، در فضای کسب وکار جهانی فولاد بسیار تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز خواهد بود و سایر بازیگران جهانی فولاد محکوم به دنباله‌روی و تطبیق خود با آن هستند.
مجید فخاری
کارشناس حوزه فولاد