قراضه آهن از ضایعات فلزی است که همراه با مصرف و رونق اقتصادی، بازار بیشتری می‌یابد. از این‌رو امروزه به‌دلیل افزایش مصرف فولاد و سایر ترکیب‌های فلزی در دنیا با رشد درخور توجهی روبه‌رو شده است.
با توجه به این موضوع قراضه فولادی یکی از بازارهای مهم جهانی به‌شمار می‌رود که هر روز بر اهمیت آن اضافه می‌شود. البته این بازار از مزیت‌هایی برخوردار است که حتی برخی از کشورها آن را جایگزین آهن اسفنجی کرده‌اند. ازجمله این مزایا می‌توان به سهولت استفاده، سرمایه‌گذاری پایین‌تر، تسلط بر مواد اولیه ورودی، ارزش‌افزوده بالا، نیاز به انرژی کمتر، استراتژیک بودن و نبود جایگزین برای آن، بومی بودن تولید، جمع‌آوری و تفکیک و... اشاره کرد.
اهمیت قراضه‌های آهنی در دنیا
به گفته کارشناسان حوزه فولاد، بحث قراضه در ایران مورد نظر سازمان‌ها، انجمن‌ها و شرکت‌های مرتبط قرار نگرفته است. درحالی‌که کشورهای بزرگی مانند امریکا، روسیه، ژاپن و حتی ترکیه از منابع قراضه برای تامین خوراک کارخانه‌های فولادی خود استفاده می‌کنند. در مواردی هم دیده شده که ترکیه در جایگاه یکی از بزرگترین واردکنندگان قراضه پایه آهنی و گاهی هم صادرکننده آن قرار گرفته است. قراضه آهن امروزه در بازارهای جهانی از رونق بسیار بالایی برخوردار هستند، چراکه استفاده از قراضه‌ها در چرخه تولید صرفه‌جویی ۷۵درصدی در مصرف انرژی را نیز به همراه خواهد داشت، به طور کلی بازیافت از هدررفتن منابع سودمند و سرمایه‌های ملی جلوگیری کرده و مصرف مواد خام و مصرف انرژی را کاهش می‌دهد. بازار قراضه فولادی به دلیل کاربرد بالایی که در تولید فولاد دارد از اهمیت زیادی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه برخوردار است. در این بین کشور ترکیه به‌دلیل کمبود منابع سنگ‌آهن برای توسعه صنعت فولاد، فناوری کارخانه‌های خود را براساس استفاده از قراضه طراحی کرده است. صنعت فولاد ترکیه برخلاف ایران به آهن قراضه متکی است و این کشور توانسته با استفاده از آهن قراضه در سال ۱۳۹۳ رتبه هشتمین فولادساز بزرگ دنیا و سومین فولادساز بزرگ اروپا بعد از روسیه و آلمان را از آن خود کند. این کشور با داشتن بیشترین تعداد کارخانه‌های قوس الکتریکی در جهان به‌عنوان بزرگترین واردکننده قراضه در دنیا شناخته می‌شود.
۹۰ درصد کوره‌های ذوب‌آهن با آهن اسفنجی
براساس آمارهای اعلام‌شده، بازیافت و بازگشت دوباره هر یک تن قراضه در چرخه تولید فولاد سبب صرفه‌جویی حداقل ۱۱۳۴کیلوگرم سنگ‌آهن و ۶۳۵کیلوگرم کک و ۵۵کیلوگرم آهک می‌شود. در عین حال این امر باعث صرفه‌جویی ۷۵درصدی در مصرف انرژی به‌کار گرفته‌شده در تولید هر تن فولاد و نیز کاهش زمان تولید خواهد شد. با توجه به صرفه اقتصادی که بازار قراضه آهن می‌تواند به همراه داشته باشد، سازمان‌دهی این بازار می‌تواند یکی از ضروریت‌ها به‌شمار رود. این در حالی است که موضوع بازیافت قراضه آهن در کشور هر روز بی‌اهمیت‌تر از گذشته می‌شود. در این‌باره محمدرضا بنی‌اسدی، مدیرعامل گروه صنایع فولادی صبح پارسیان عنوان کرد: با توجه به فراوانی آهن اسفنجی در کشور نسبت به آهن قراضه، استفاده آهن قراضه با صرفه اقتصادی بالا همراه نخواهد بود. از این‌رو بیشتر کوره‌های ذوب در ایران براساس۹۰درصد آهن اسفنجی و۱۰درصد آهن قراضه طراحی شده‌اند و حتی برخی فولادسازی‌ها این ۱۰درصد را نیز به ۵درصد تقلیل داده‌اند. موضوع این است که میزان مصرف آهن قراضه در کشور چندان قابل توجه نیست. بنی‌اسدی در ادامه خاطرنشان کرد: از یک مرحله به بعد که سرانه مصرف افزایش پیدا میکند و رونق اقتصادی وجود دارد، میزان قراضه‌ها نیز افزایش خواهد یافت، اما در حال حاضر به دلیل رکود سال‌های گذشته به شدت با کمبود قراضه روبه‌رو هستیم، از این‌رو چندان این مقوله قابل سازمان‌یافتن نیست. وی با اشاره به این موضوع که وابستگی ما به آهن اسفنجی در کشور بسیار بالاست، عنوان کرد: با توجه به این وابستگی ضرورت آهن قراضه چندان قابل توجه نیست. این در حالی است که کشوری مانند ترکیه که تولید آهن اسفنجی پایینی دارد قراضه بیشتری را مورد استفاده قرار می‌دهد. بنابراین چون استفاده عمده این کشور به قراضه بالاست، موضوع قراضه نیز به‌طور کامل برای آن سامان‌دهی‌شده است، اما با وجود آهن اسفنجی در ایران، موضوع آهن اسفنجی سازمان‌دهی شده نیست. بسیاری از کشورها حتی قراضه را از خارج وارد می‌کنند. اما در کشور ما به‌دلیل فراوانی آهن اسفنجی چندان ضرورت ساماندهی قراضه در اولویت قرار نگرفته است. بنابراین قراضه از یک‌سو سازمان‌دهی‌شده نیست به این دلیل که تولید آهن اسفنجی فراوان است و بیش از میزان مصرف در اختیار داریم. مدیرعامل گروه صنایع فولادی صبح پارسیان در ادامه توضیح داد: کوره‌های کوچک القایی ۵ تنی بیشتر قراضه مصرف می‌کنند و کوره‌های ذوب در کشور سهم عمده‌ای در مصرف قراضه ندارند، درحالی‌که کوره‌هایی که سهم عمده‌ای از قراضه را به خود اختصاص می‌دهند، کوره‌های ۱۴۰ تا ۱۷۰ تنی دارند که در کشور ما این کوره‌ها از آهن اسفنجی استفاده می‌کنند.
قراضه آهن درجه‌بندی نیست
بنی‌اسدی همچنین در ادامه به مشکل دیگر آهن قراضه در کشور اشاره کرد و گفت: مشکل دیگری که موضوع قراضه آهن در ایران با آن روبه‌رو است، موضوع درجه‌بندی نشدن قراضه آهن است. موضوع آن است که قراضه‌ها در ایران درجه A نیستند. در کشورهای توسعه‌یافته که قراضه آهن سامان‌دهی‌شده است، به‌طور معمول این موضوع درجه‌بندی را در قراضه آهن رعایت می‌کنند و براساس درجه A، B و C آن را تعریف می‌کنند. در حالی‌که حجم عمده آهن قراضه‌ها از وانت‌ها و کامیون‌دارها بدون درجه‌بندی خریداری می‌شود. وی در پایان یادآور شد: البته در گذشته میزان آهن قراضه بیشتر از اکنون بود، به این دلیل که واحدهای آهن اسفنجی در کشور راه نیفتاده بودند و کوره‌های القایی ۲۵ تنی نیز به‌صرفه بودند. اما در حال حاضر ذوب‌های کوچک دیگر تعطیل شده‌اند، چراکه هزینه‌ها بالاست و آهن قراضه به‌صرفه نیست. از سوی دیگر، آن زمان رکود اقتصادی نبود و میزان مصرف بالا بود، اما در حال حاضر مصرف کاهش یافته و واحدهای اسفنجی زیادی وارد مدار شده‌اند.
جمع‌آوری سنتی قراضه‌ها
یکی از مهم‌ترین مشکلات بازار قراضه در ایران، ساماندهی نشدن جمع‌آوری قراضه در کشور است که این موضوع درباره قراضه‌های کلان نیز بیشتر محسوس است. درباره اوضاع بازار قراضه در ایران، بهادر احرامیان عضو انجمن فولاد ایران اظهار کرد: مهم‌ترین موضوعی که درباره آهن قراضه در ایران به آن توجه می‌شود این مسئله است که روش‌های جمع‌آوری در کشور کماکان به روش سنتی است و چندان حالت صنعتی و مکانیزه به خود نگرفته است. احرامیان با اشاره به اینکه تامین قراضه در کشور حدود ۳میلیون تن در سال است، خاطرنشان کرد: یکی از مسائلی که سبب کم‌توجهی به بازیافت قراضه شده است، وجود انرژی ارزان در کشور است، از این‌رو از نظر اقتصادی قراضه‌ها در سطح کوچک جمع‌آوری شده و در سطح کلان آن چندان عنایتی نمی‌شود. وی در ادامه توضیح داد: البته این مسئله از آنجا نشات می‌گیرد که حمل‌نقل قراضه‌های کوچک به‌صرفه‌تر است.