در یک تقسیم‌بندی کلی تاریخ صنعت فولاد ایران را می‌توان به دو دوره مجزا تقسیم کرد؛ دوره نخست آن، که مربوط به پیش از انقلاب بوده و دوره دوم که مربوط به پس از آن است. این دو دوره بنا بر اقتضای زمانی حاکم بر آنها دارای تفاوت‌های چشمگیری با یکدیگر هستند.
صنعت فولاد پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران حکومت پهلوی‌ها به‌وسیله آلمانی‌ها وارد ایران شد و با احداث و راه‌اندازی مجتمع فولاد ذوب آهن اصفهان در سال ۱۳۴۰ ایران در زمره کشورهای دارای صنعت فولاد قرار گرفت. به‌طور کلی وجود نداشتن تقاضای موثر و جدی برای محصولات فولادی در کشور پیش از انقلاب باعث شد تا توجه چندان زیاد و ویژه‌ای به صنعت فولاد در کشور نشود. اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران صنعت فولاد پا به عرصه جدیدی گذاشت که بیش از سه دهه از آن زمان تاکنون می‌گذرد؛ سه دهه‌ای که هر یک از این دهه‌ها بنا به اقتضای زمانی خود دارای ویژگی‌های خاصی بوده‌اند.
فولاد آلیاژی با انقلاب متولد شد
یکی از محصولاتی که به‌طور خاص پس از انقلاب شکل گرفت، فولاد آلیاژی است. ازاین‌رو در ایران فولاد آلیاژی محصول انقلاب به‌شمار می‌رود. بیش از ۳۴۶ نوع محصول فروآلیاژی در کشور تولید و به بیش از ۱۵کشور دنیا صادر می‌شود. همچنین این صنعت ظرفیت اشتغال برای حدود هزار نفر را به‌صورت مستقیم و در یک میلیون تن، بیش از ۵ تا ۱۰هزار نفر را به‌صورت غیرمستقیم فراهم کرده است. صنعت فولاد آلیاژی ایران به حدود ۱۲کشور آلمان، پرتغال، هلند، اسپانیا، ترکمنستان، امارات و... صادرات دارد. فولاد آلیاژی با توجه به سطح محصولاتی که در حال تولید است، رتبه حدود ۴ یا ۵ را در دنیا دارد و یک فولاد استراتژیک محسوب می‌شود. این صنعت، ظرفیت خیلی بیشتری برای رشد داشت، ولی به‌دلیل مسائلی مثل جنگ و تحریم و... پروژه‌ها متوقف و به رکود هم کشیده شد. پیش از انقلاب فقط ذوب آهن با ظرفیت کمتر از یک میلیون تن وجود داشت که هم‌اکنون به ۳میلیون تن رسیده، فولاد مبارکه هم محصول بعد از انقلاب است و هم‌اکنون ۶میلیون تن تولید دارد.
فولاد خوزستان با حدود ۳میلیون تن و فولاد خراسان حدود ۱/۵میلیون تن در حال تولید است. بخش خصوصی هم اضافه شده است. در مجموع ظرفیت تولید فولاد ما حدود ۲۰میلیون تن است که پاسخگوی نیاز داخلی است و صادرات هم دارد.
رشد تولید فولاد
درباره میزان رشد فولاد در کشور سعید سلیمی کارشناس فولاد اظهار کرد: بیشترین میزان رشد فولاد پس از انقلاب رخ داده است. برخی از واحدهای فولادی اجرا نشده بود که پس از انقلاب این واحدها اجرا شدند. مانند فولاد مبارکه که قرار بود در بندرعباس اجرا شود که بعدها به اصفهان انتقال یافت. یا فولاد خوزستان نیمه‌کاره بود و پس از انقلاب تکمیل شد و رشد بالایی کرد و واحدهای آن رشد کرد. سلیمی در ادامه عنوان کرد: در بندرعباس نیز چند واحد در دست اقدام است. از این‌رو رشد بالایی داشته است. وی با اشاره به واحدهایی که پیش از انقلاب رشد کردند، عنوان کرد: در پیش از انقلاب ۲ واحد فولادی شکل گرفتند، یکی گروه ملی که متعلق به بخش خصوصی بود و یکی ذوب‌آهن اصفهان و دیگری واحد فولاد خوزستان که نیمه‌کاره مانده است یا نورد کاویان در دست بخش خصوصی قرار داشت.
البته برخی واحدها پیش‌بینی و جانمایی شد، اما ناتمام مانده بود. این کارشناس فولاد ادامه داد: اما پس از انقلاب شاهد رشد چشمگیری در واحدهای فولادی بودیم. ابتدا واحد خوزستان تکمیل و پس از آن واحد مبارکه تاسیس شد و پس از آن واحدهای متعدد مختلفی در سراسر کشور شکل گرفتند. درحال‌حاضر در بیشتر استان‌های کشور شاهد واحدهای فولادسازی هستیم. سلیمی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین اتفاق‌هایی که در سال‌های انقلاب رخ داد، تکمیل زنجیره فولاد بود که هم‌اکنون این زنجیره در بیشتر استان‌هایی که شکل گرفته‌اند در حال تکمیل شدن است.
چشم‌انداز فولاد
با توجه به رشد روزافزونی که پس از انقلاب در صنعت فولاد شاهد آن بودیم، افق ۱۴۰۴ فولاد ایران برابر ۵۵میلیون تن فولاد در سال پیش‌بینی شده که از این میزان باید ۲۰میلیون تن صادر شود. البته برای رسیدن به چنین ظرفیتی باید بیش از پیش برنامه‌ریزی‌های لازم را داشت. در این‌باره پیش از این محمدرضا بنی‌اسدی مدیرعامل گروه صنایع فولادی صبح پارسیان اظهار کرد: تولید ۵۵میلیون تن فولاد در چشم‌انداز ۲۰ساله کشور پس از انقلاب براساس یک‌سری محاسبه‌ها پیش‌بینی شده که البته این محاسبه‌ها براساس وضعیت موجود نیازمند بازنگری است.
وی در ادامه با اشاره به سایر مواردی که باید درباره چشم‌انداز فولاد در نظر گرفت، عنوان کرد: براساس محاسبه‌های خوش‌بینانه ما در سال ۱۴۰۴میلادی نیازمند ۳۲میلیون تن فولاد هستیم، از این‌رو به موازات این منابع باید در بخش فولاد ظرفیت‌سازی کنیم. برمبنای تولید سالانه ۵۵میلیون تن باید ۲۰میلیون تن صادرات داشته باشیم تا بتوانیم در سطح جهانی رقابت کنیم. البته اگر قرار باشد سنگ از خارج وارد کنیم، این صادرات دیگر قابل رقابت نخواهد بود. مدیرعامل گروه صنایع فولادی صبح پارسیان تاکید کرد: با توجه با این رویکرد که برای تولید فولاد نیازمند واردات سنگ نباشیم، در زنجیره فولاد، گلوگاه ما بالادست خواهد بود نه پایین‌دست. بالادست فولاد نیز شامل معدن و استخراج می‌شود. وی در ادامه توضیح داد: برای رسیدن به افق چشم‌انداز فولاد تا ۱۰سال آینده بیش از پیش نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش معدن و اکتشاف هستیم.
سخن پایانی
صنعت فولاد یکی از صنایع به‌شمار می‌رود که پس از انقلاب با رشد چشمگیری روبه‌رو شد. فولادسازی‌های مختلف در کشور شکل گرفتند و در افق چشم‌انداز ۲۰ساله تولید ۵۵میلیون تن برای آن پیش‌بینی شده است. کارشناسان معتقدند این صنعت نیز همچون هر صنعت دیگری برای دستیابی به رشد و پویایی نیازمند بستری آرام و باثبات برای سرمایه‌گذاری، هم در صنایع بالادست و هم در صنایع پایین‌دست خود است.