تولید فولاد خام دنیا در سال 2016 حدود 1628 میلیون تن و تولید ایران در همین سال حدود 17/9 میلیون تن بود. بهعبارت دیگر حدود 1/1 درصد فولاد خام دنیا در سال 2016 در ایران تولید شد.
مطابق با نمودار شماره 1 رشد تولید فولاد خام دنیا در همین سال حدود 0.8 درصد بود. از بین 15کشور تولید کننده فولاد خام دنیا در سال 2016 ایران با رشد 9/8درصد بیشترین رشد تولید فولاد خام را داشته است.
نمودار 1: مقایسه تولید فولاد خام دنیا، ایران و چند کشور دیگر در سالهای 2015 و 2016
تولید محصولات فولادی دنیا در سال 2015 حدود 7/1498 میلیون تن بود که نسبت به سال 2014 حدود 3 درصد رشد منفی داشته است. همچنین تولید محصولات فولادی دنیا در سال 2016 حدود 1501/3 میلیون تن بوده که این میزان رشدی در حدود 0/2 درصد در سال 2016 نسبت به سال 2015 را نشان میدهد.
از سال 2013 تا کنون مکرراً در مقالات مختلف نویسنده پیشبینی کرده بود تا سال 2020 تولید فولاد خام دنیا به حدود 1670میلیون تن و محصولات فولادی به حدود 1543/7میلیون تن یعنی به میزان تولیدات فولادی سال 2014 دنیا خواهد رسید.
از بین 15 کشور عمده تولید کننده فولاد دنیا با توجه به سرمایهگذاریهای انجام شده پیشبینی میشود ایران و هند از سال 2017، تا سال 2020 بیشترین رشد تولید فولاد دنیا را داشته باشند.
از سال 2016 تا 10 سال آینده، ایران هر ساله بزرگترین تولیدکننده و مصرفکننده آهن اسفنجی دنیا خواهد بود. در نهایت با توجه به سرمایهگذاریهای انجام شده و در دست انجام از 5 سال آینده ایران به تنهایی حدود 30 درصد آهن اسفنجی تولیدی دنیا را به خود اختصاص خواهد داد.
لذا لزوم تشکیل پژوهشکده طرز تهیه و موارد مصرف آهن اسفنجی در مجاورت مجتمع فولاد مبارکه برای تربیت محققین صنعت تولید فولاد با آموزش هدفمند غیرکلاسیک زیر نظر هیات امنائی متشکل از نمایندگان معادن سنگ آهن، فرآوری، آماده سازی (تولید گندله)، احیاء با گاز، تولید فولاد از آهن اسفنجی و متالورژی ثانویه نسبت به آموزش کاربردی مهندسین شاغل در فرآیندهای ذکر شده زنجیره فولاد، اقدام نمایند.
اثرات لغو قراردادهای آمریکا با سایر کشورها در ارتباط با فولاد برای صنعت فولاد چین
چین که در سالهای اخیر مقادیر زیادی از محصولات فولادی خود را به طور مستقیم به آمریکا صادر می کرد، در این ارتباط مسلماً با مشکلاتی مواجه خواهد شد. علاوه بر این برای جلوگیری از صادرات حمایت شده فولاد از طرف دولت چین، 28 کشور عضو اتحادیه اروپا در سال 2016 ضوابط جدیدی وضع نموده است، صادرات بعضی از انواع فولاد ایران به 28 کشور اروپایی با توجه به این ضوابط با مشکلاتی در سال 2017 مانند چین مواجه خواهد شد.
مسلماً مسولین چینی مانند سالهای گذشته برای جلوگیری از بیکار شدن کارگران خود صادرات فولاد را به کشورهای دیگر افزایش خواهند داد. باتوجه به نمودار شماره 2 که روند صادرات مستقیم فولاد جهان را نشان میدهد.
نمودار 2: صادرات مستقیم جهانی فولاد از سال 2013 تا 2016 بر حسب میلیون تن
نمودار 3: تغییرات عرضه و تقاضای ظرفیتهای تولید فولاد خام چین بر حسب میلیون تن
در سال 2013 حدود 8/18 درصد و در سال 2016 حدود 30 درصد صادرات مستقیم فولاد جهان را چین به خود اختصاص داد.
نمودار شماره 3 تغییرات ظرفیت تولید، مصرف داخلی، اضافه ظرفیت فولاد خام چین را از سال 2013 تا 2016 نشان میدهد.
همانطوریکه مشاهده میشود تا سال 2015 هر ساله ظرفیت تولید فولاد خام چین افزایش یافته و در سال 2016 حدود 28 میلیون تن از ظرفیت تولید فولاد خام چین کاهش یافته است، ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای تولید فولاد چین در سال 2013 حدود 78/2، سال 2014 حدود 76، سال 2015 حدود 73 و در سال 2016 حدود 75 درصد شده است. پیشبینی میشود مسولین صنعت فولاد چین تا سال 2020 حدود 100 میلیون تن از ظرفیتهای تولید فولاد خود را کاهش دهند. زیرا افزایش ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای موجود سبب کاهش قیمت تمام شده محصولات فولادی خواهد شد. در نمودار شماره 4 تغییرات درصد ضریب بهرهبرداری از فولاد خام آلمان دیده میشود.
نمودار 4: درصد ضریب بهرهبرداری تولید فولاد خام آلمان از سال 2006 تا 2016
نمودار 5: تولید فولاد خام و میانگین سهماهه آلمان از سال 2008 تا 2016 بر حسب میلیون تن
میانگین ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای تولید فولاد آلمان در سالهای اخیر حدود 9 درصد بیشتر از میانگین ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای تولید فولاد چین و ایران بود با توجه به روند افزایش مزد، روند افزایش هزینه انرژی، آلودگی محیط زیست مناطق صنعتی چین همانطوریکه قبلاً گفته شد، پیشبینی میشود مسولین تراز اول چین حداقل حدود 100 میلیون تن از ظرفیتهای فعلی خود را کاهش دهند.
اثرات لغو قراردادهای آمریکا با سایر کشورها در ارتباط با صنعت فولاد برای صنعت فولاد آلمان
نمودار 6 درصد صادرات مستقیم محصولات فولادی آلمان به آمریکا و سایر کشورهای غیرعضو بازار مشترک اروپا را نشان میدهد. از کل 4/1 میلیون تن صادرات مستقیم محصولات فولادی آلمان حدود 820 هزار تن به آمریکا صادر شده است. در صورتیکه برطبق نمودار 7 از 32 میلیون تن صادرات غیرمستقیم فولاد آلمان در سال 2016 حدود 2/5 میلیون تن آن به آمریکا به صورت خودرو، تجهیزات صنعتی و . . . صادر شده است. صنایع مختلف آمریکا بدون واردات بعضی از تجهیزات صنعتی آلمان قادر به ادامه تولید نخواهند بود. بهعبارت دیگر دولت آمریکا بهعلت نیاز به تجهیزات صنعتی منحصر به فرد آلمانی نمیتواند در تجارت خارجی با آلمان مانند چین رفتار کند.
نمودار 6: صادرات مستقیم محصولات فولادی آلمان به مناطق مختلف دنیا در سال 2016
نمودار 7: صادرات غیرمستقیم فولاد آلمان بهصورت تجهیزات صنعتی و خودرو به کشورهای مختلف دنیا در سال 2016
لغو قراردادهای تجاری آمریکا با سایر کشورها هیچ تاثیری بر صنایع فولاد ایران نداشته و نخواهد داشت.
با توجه به مطالب فوق وبا در نظر گرفتن اینکه ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای موجود تولید فولاد ایران هم اکنون مانند چین فاصله زیادی با ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای تولید فولاد آلمان، هند، ژاپن، کره جنوبی و . . . دارد، معلوم نیست چرا مسولین محترم صنایع فولاد ایران در سالهای اخیر برای افزایش ضریب بهرهبرداری از ظرفیتهای موجود فولاد اقدامات لازم مبذول نفرمودند.
مسولین محترم تراز اول صنایع فولاد ایران بدون فراهم کردن امکانات زیر بنایی، آب، برق، گاز، شبکه ریلی حمل و نقل، متناسب کردن ظرفیت زنجیره تولید فولاد از مواد اولیه آهن دار و ... بیشترین کوشش خود را در افزایش بیحد و حصر تولید فولاد خام ایران آن هم با تکنولوژی 20 سال قبل که در مقایسه با قطر، امارات، عربستان و ... چنانچه بهرهبرداری از 8 طرح فولادی شروع شوند، خواهیم دید، به ازای تن تولید فولاد حدود 120 کیلو وات ساعت برق بیشتری باید مصرف نمود.
آیا بزرگوارانی که برنامه چشم انداز 20 ساله کشور را در دهه گذشته بررسی، تنظیم و ابلاغ فرمودند، فاکتورهای مختلفی که در زمان تصمیمگیری آنها مورد بررسی قرار گرفت و بر مبنای این پیش فرضها برای سال 1404 حدود 55 میلیون تن ظرفیت فولاد برای ایران در نظر گرفتند. از دهه گذشته تا کنون تحولاتی که در منطقه رخ داده همچنین تغییراتی که در سطح جهان در ارتباط با صنعت فولاد شاهد بوده و هستیم، پیش فرضهای تنظیم برنامه 20 ساله چشمانداز به علل مختلف در 11 سال اخیر تحقق پیدا نکرده است که مختصری از آن به شرح فوق، ذکر شده است. معلوم نیست مسولین محترم چرا قبل از ارائه برنامه ششم مشکلات کمی و کیفی صنعت فولاد ایران را مورد تجزیه و تحلیل فنی و اقتصادی قرار نداده و به مقامات مسوول تنظیم برنامه چشم انداز ارائه نفرمودند؛ تا آن بزرگواران حداقل در ارتباط با صنعت فولاد بر مبنای حقایق موجود در برنامه 20 ساله چشم انداز صنعت فولاد تغییراتی بوجود آورده و به دولت محترم ابلاغ فرمایند. برنامه چشمانداز 20 ساله کشور وحی منزل نیست که بدون تغییر تا سال 1404 به صورت ناقص اجرا گردد و در سال 1404 خیلی از جزئیات فنی آن با آنچه تاکنون اجرایی شده تحقق نخواهد یافت.
کشورهای زیادی پس از بررسیهای لازم برنامه های دراز مدت تدوین و اجرا کردند. این کشورها پس از شروع و اجرای برنامه دراز مدت با توجه به روند اجرا پس از مدتی بر مبنای واقعیتهای موجود هر زمان در حین اجرا چندین بار در اهداف برنامههای دراز مدت خود تجدید نظر نموده و مینمایند. چرا مسئولین محترم ایران در این ارتباط تمایلی به استفاده از تجربیات شناخته شده جهانی نداشته و ندارند و اصرار آنها به ادامه اجرای ناقص برنامه 20 ساله چشمانداز میباشد.
دکتر مهندس سید تقی نعیمی – عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری