براساس آمارهای اتحادیه فولاد جهان، ایران در ژانویه ۲۰۱۷ میلادی بزرگترین تولیدکننده آهن اسفنجی جهان بوده است. هند و مکزیک نیز دومین و سومین تولیدکنندگان بزرگ این محصول در ژانویه بوده‌اند.
تولید آهن اسفنجی ایران در ژانویه امسال۱/۳۲۵ میلیون تن بوده است. ایجاد واحدهای جدید و داشتن فناوری جدید تولید آهن اسفنجی و وجود مزیت‌هایی مانند سنگ‌آهن و گاز در کشور سبب شده تولید آهن اسفنجی در کشور افزایش پیدا کند تا سطحی که ما را به رتبه نخست در این زمینه برساند. البته در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ برای ۵۵ میلیون تن فولاد، ۵۴ میلیون تن نیاز است.
دنیا نیازمند آهن اسفنجی بیشتر
ایران به‌دلیل برخورداری از ظرفیت‌هایی لازم برای تولید آهن اسفنجی این توانایی را دارد که تا چند سال آینده نیمی از تولید آهن اسفنجی جهان را به خود اختصاص دهد. درباره علل افزایش تولید آهن اسفنجی در کشور محمود ارباب‌زاده، مدیرعامل فولاد سپیددشت در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: طرح‌های توسعه‌ای واحدهای فولادی چون فولاد مبارکه، خوزستان، کاوه جنوب، هرمزگان، غدیر ایرانیان، ارفع، خراسان و جهان فولاد سیرجان از یک سو و ایجاد و راه‌اندازی واحدهای جدید از جمله در منطقه زرند کرمان و واحد سپیددشت با ظرفیت ۸۰۰هزار تن تولید آهن اسفنجی و... از سوی دیگر، سبب افزایش ظرفیت آهن اسفنجی در کشور شده‌اند. ارباب‌زاده در پاسخ به این پرسش که میزان مصرف آهن اسفنجی در سطح جهان به چه صورتی است، خاطرنشان کرد: به‌تازگی رکود بازار فولاد در سطح جهانی تا حدی کاهش یافته و شاهد رونقی نسبی در این بازار هستیم، از این‌رو نیاز بازار جهانی به آهن اسفنجی نیز افزایش یافته است. وی در ادامه خاطرنشان کرد: البته با توجه به کمبود و افزایش نرخ قراضه جهانی تمایل به استفاده از آهن اسفنجی در واحدهای فولادسازی بسیار افزایش یافته است. بنابراین آهن اسفنجی بازار مناسب در سطح جهان پیدا کرده است. ارباب‌زاده در ادامه تاکید کرد: باتوجه به این شرایط اگر واحدهای فولادسازی بتوانند آهن اسفنجی به همراه گندله آن را تولید کنند، وضعیت بازار برای آنها به نسبت مناسب خواهد بود. وی با اشاره به کشورهایی که خریدار آهن اسفنجی ما هستند، عنوان کرد: درحال‌حاضر ترکیه یکی از کشورهایی است که متقاضی آهن اسفنجی ایران شده است. حتی هند که در این زمینه تولیدکننده به‌شمار می‌رود، اما به‌دلیل کمبود گاز علاقه‌مند است آهن اسفنجی یا بریکت از ما خریداری کند. در کل بیشتر کشورهایی که با کمبود گاز روبه‌رو هستند، تمایل به خرید آهن اسفنجی و بریکت از ما دارند. مدیرعامل فولاد سپیددشت در ادامه یادآور شد: با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده و طرح‌های هفتگانه دیگری که افتتاح خواهند شد، وضعیت ما در تولید آهن اسفنجی بهتر هم خواهد شد. اما موضوعی که باید به آن توجه کرد، موضوع تامین گندله و کنسانتره برای آن است. چراکه درحال‌حاضر با مشکل تامین گندله به مقدار کافی و بعد کنسانتره برای واحدهای گندله‌سازی روبه‌رو هستیم، بنابراین زنجیره تامین ما برای تولید آهن اسفنجی در حالت تعادل قرار ندارد. ارباب‌زاده ادامه داد: البته طرح‌هایی در دست اجرا برای گندله‌سازی داریم، اما برای آن مقدار گندله باز نیازمند کنسانتره بیشتری هستیم که باید با تولید بیشتر آن به تعادل برای تولید آهن اسفنجی بیشتر برسیم.
آهن اسفنجی مزیت فولادسازی ایران
یکی از مزیت‌های اصلی واحدهای فولادسازی برای تولید آهن اسفنجی وجود منابع غنی گاز در کشور است. در این‌باره مدیر تحقیق و توسعه فولاد ناب تبریز درباره مقام ایران در زمینه آهن اسفنجی عنوان کرد: تا پیش از این هندی‌ها مقام نخست را در تولید آهن اسفنجی داشتند. البته روش تولید آهن اسفنجی هندی‌ها با ما تفاوت دارد. چراکه هندی‌ها در کوره‌های دوار با زغال‌سنگ آهن اسفنجی تولید می‌کنند. هندی‌ها چون گاز ندارند، برای احیای آهن اسفنجی از زغال‌سنگ استفاده می‌کنند. وی افزود: اما کوره‌های پخت در ایران از نوع میدرکس است که با استفاده از گاز آهن اسفنجی تولید میکند. از این‌رو باوجود گاز در کشور تولید آهن اسفنجی یک مزیت به‌شمار می‌رود. زکریا نایبی درباره علت افزایش تولید آهن اسفنجی اظهار کرد: واحدهای فولادسازی طرح‌های توسعه‌ای بسیاری برای خود تعریف کردند و از سوی دیگر نیز واحدهای جدیدی نیز ایجاد شده‌اند. درحال‌حاضر فولاد مبارکه ۶ میلیون تن در سال آهن اسفنجی تولید میکند. وی خاطرنشان کرد: ایران با توجه به مزیت‌هایی چون گاز، سنگ‌آهن و دانش فنی برای تولید آهن اسفنجی دارای مزیت است. حتی در ایران یک روش احیای مستقیم وجود دارد که روشی ایرانی به‌شمار می‌رود. این روش احیای مستقیم روش قائم نام دارد. از این‌رو ازنظر دانش فنی، ایران با مشکلی روبه‌رو نیست. مدیر تحقیق و توسعه فولاد ناب تبریز درباره مشکلات صادرات آهن اسفنجی عنوان کرد: از آنجا که آهن اسفنجی بلافاصله با هوا ترکیب می‌شود و مانند مخلوط‌های گازی قابل انفجار هستند، بلافاصله پس از تولید باید به مصرف برسند. همچنین آهن اسفنجی با یک پدیده به نام خودسوزی روبه‌رو است. یعنی زمانی که در مجاورت هوا قرار می‌گیرد، خودش را از داخل می‌سوزاند و خاصیتش را از دست می‌دهد. از این‌رو برای صادرات آهن اسفنجی چندان مناسب نیست یا به سرعت باید آن را صادر کرد. گندله یک مرحله جلوتر از آهن اسفنجی قرار دارد و برای صادرات مناسب‌تر است. نایبی ادامه داد: در افق چشم‌انداز سال ۱۴۰۴تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در نظر گرفته شده است که برای این میزان باید ۵۴ میلیون تن آهن اسفنجی تولید کرد. از این‌رو در این راستا و برای رسیدن به این آمار نیز باید پروژه‌های جدید تعریف کرد. برای مثال در طرح‌های هشتگانه فولاد که یک واحد آن به بخش خصوصی واگذار شد و ۷ طرح آن دولتی ماند، قرار است هر کدام، یک میلیون تن آهن اسفنجی تولید کنند که با راه‌اندازی این واحدها در مجموع ۸ میلیون تن آهن اسفنجی به ظرفیت تولید کشور اضافه خواهد شد. یا در جنوب کشور نیز واحدهایی در دست اقدام برای تولید آهن اسفنجی طراحی شده‌اند. تمام این واحدها در جهت تولید ۵۵ میلیون تن تولید فولاد حرکت می‌کنند، از این‌رو در آینده شاهد ظرفیت بیشتر ایران در زمینه تولید آهن اسفنجی در بازارهای جهانی خواهیم بود.
باید به فکر بازار صادراتی بود
البته برای تولید آهن اسفنجی بیشتر باید به فکر صادرات بیشتر نیز بود. بهادر احرامیان عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: با توجه به طرح‌های مختلفی که در چند سال گذشته راه‌اندازی شده، میزان تولید آهن اسفنجی نیز روند افزایشی پیدا کرده است. البته طرح‌های جدید دیگر نیز در دست اجراست و به احتمال زیاد روند افزایشی آن ادامه‌دار خواهد بود. وی در ادامه یادآور شد: در راستای افق چشم‌انداز در زمینه تولید آهن اسفنجی که تا آن زمان نیز ظرفیت کشور بیشتر نیز خواهد شد باید به فکر بازارهای جدید در این زمینه بود. چون صادرات آهن اسفنجی کمی با مشکل روبه‌رو است و صادرات بریکت آسان‌تر از آهن اسفنجی انجام می‌شود. بنابراین با توجه به اینکه هدف را افزایش تولید قرار داده‌ایم باید به فکر بازارهای هدف در این زمینه نیز بود.