طرح جامع فولاد در سال 93 با هدف برقراری توازن در زنجیره فولاد از معدن تا محصول در دستور کار قرار گرفت و دو سال متوالی است که طرح مذکور مورد پایش قرار می گیرد. در پایش سال 95 طرح جامع فولاد که دومین پایش این طرح از ابتدای تدوین و اجرای آن است، اتفاقات مهم و مثبتی روی داده که از آن جمله می توان به ایجاد کارگروه مشترک پایش طرح جامع با حضور نمایندگان معاونت های وزارت صمت، ایمیدرو، شرکت ملی فولاد، انجمن تولیدکنندگان فولاد و انجمن سنگ آهن و شرکت فولاد تکنیک، همچنین جلب همکاری سازمان هایی مثل راه آهن و بنادر و کشتیرانی در جهت پایش جامع اطلاعات این طرح، اصلاح روند صدور مجوز طرح های در حال احداث فولاد کشور و همچنین برآورد سرمایه گذاری لازم برای تحقق اهداف طرح جامع فولاد در افق 1404اشاره کرد.
در گزارشی که از پایش سال ۹۵ طرح جامع فولاد به دست چیلان رسیده است، نکات قابل توجهی وجود دارد که در این گزارش به بخش مطالعات بازار جهانی و همچنین زنجیره فولاد ایران پرداخته شده است. در ادامه نگاهی به این بخش ها در پایش سال ۹۵ طرح جامع فولاد خواهیم پرداخت.
بازار جهانی فولاد
در ابتدای این گزارش اشاره ای به وضعیت فولاد و سنگ آهن در بازارهای جهانی اشاره شده است. گفته شده جهان در سال ۲۰۱۵ یک میلیارد و ۶۲۰ میلیون تن فولاد تولید کرد و در سال ۲۰۱۶ آن را به رقم یک میلیارد و ۶۲۸ میلیون تن رساند. از این میزان سهم بازار چین در سال ۲۰۱۵ حدود ۸۰۴ میلیون و در سال ۲۰۱۶ حدود ۸۰۸ میلیون تن بود.
متوسط قیمت فولاد نیز در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به ترتیب ۳۳۰ دلار و ۳۲۹ دلار در هر تن بوده و درحالی که متوسط بهای فولاد یک دلار یعنی چیزی حدود ۰.۳ درصد در سال ۲۰۱۶ کمتر از سال ۲۰۱۵ بوده متوسط نرخ سنگ آهن دو دلار افزایش نشان داده و از ۵۶ دلار به ۵۸ دلار در هر تن رسیده است.
درمجموع در سال گذشته میلادی درمقایسه با سال ۲۰۱۵ بازار فولاد با رشد در تولید و در بخش قیمت ها با روند مثبت مواجه بود که ازجمله علل این صعود، روند مثبت و صعودی قیمت سنگ آهن به جهت افزایش تقاضا و واردات سنگ آهن در کشور چین بوده است. علاوه بر این رشد مصرف در چین به واسطه حمایت های مالی دولت چین و در نتیجه رونق ایجاد شده در اقتصاد این کشور عامل دیگری بر تقویت بازار فولاد بود.
سیاست های چینی فولاد
ازجمله مواردی که در گزارش طرح پایش طرح جامع فولاد به آن اشاره شده، سیاست های دولت چین است. چین در نظر دارد در بین سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ ظرفیت تولید فولادسازی خود را ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تن کاهش دهد و برخی واحدهای کوره بلند و کوره قوس الکتریکی هود را متوقف نماید.
همچنین این کشور کاهش ۲۵۰ میلیون تنی ظرفیت زغال سنگ را در دستور کار دارد.
از دیگر سیاست های دولت چین در حوزه فولاد می توان به شکل گیری ۳ یا ۵ شرکت بزرگ از طریق ادغام شرکت های موجود تا سال ۲۰۲۵، افزایش بهره وری تا سطح ۸۰ درصد در سال ۲۰۱۷، تمرکز ۶۰ درصد تولید در ۱۰ شرکت، حمایت از توسعه محصولات آلیاژی جدید و فولادهای خاص برای صنایع کشتی سازی، دریایی و فولاد الکتریکی، توقف تولید فولادسازان غیر استاندارد و بی کیفیت در سال ۲۰۱۷، هدف گذاری بزرگتر برای کاهش ظرفیت در سال ۲۰۱۷ با توجه به موفقیت این کشور در کاهش ۴۵ میلیون تنی ظرفیت فولادسازی در سال ۲۰۱۶ و ادامه اعمال سیاست های سخت گیرانه زیست محیطی در سال ۲۰۱۷، اشاره کرد.
سمت و سوی بازار فولاد در سال ۲۰۱۷
مباحث تحلیل وضعیت بازارهای جهانی فولاد را اینطور می توان جمع بندی کرد که مجموع دلایل ذکر شده نشان می دهد در سال ۲۰۱۷ تغییرات اساسی در ر.ند بازار وجود نخواهد داشت چراکه افزایش نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی در چین به نگرانی بدل شده و مدیریت این وضعیت توسط دولت چین به معنای اعمال محدودیت در تزریق وام و تسهیلات است.
همچنین دنیا این تصور را دارد که وعده های انتخاباتی ترامپ مبنی بر تزریق هزار میلیارد دلار نقدینگی به منظور زیساخت های آمریکا محقق نخواهد شد و همین طور گمانه زنی ها درمورد وجود حباب در قیمت سنگ آهن با توجه به اینکه تحلیلگران صعود نرخ ها را ناشی از فعالیت های سوداگرانه می دانند و در نهایت عدم تغییر در عرضه سنگ آهن سبب شده این تصور قالب ایجاد گردد که تغییراتی در روند بازار ایجاد نگردد.
وضعیت توازن در زنجیره فولاد ایران
در ادامه، این گزارش به وضعیت زنجیره فولاد پرداخته و در همان ابتدا ظرفیت اسمی و تولید واقعی فولاد خام کشور را آورده است. براساس این گزارش در سال ۹۵ ظرفیت اسمی تولید فولاد خام کشور به ۲۹.۸ میلیون تن رسیده و تولید واقعی ۱۸.۵۱ میلیون تن شده که رشد خوبی نسبت به سال ۹۴ که ظرفیت اسمی و تولید واقعی به ترتیب ۲۳.۷ میلیون تن و ۱۶.۷ میلیون تن بود بهخ ثبت رساند.
گفتنی است در سال ۹۵ سه واحد از جمله واحد ۱.۵ میلیون تنی مجتمع معدنی و صنعتی چادرملو، ۱.۷ میلیون تنی طرح توسعه فولاد مبارکه و ۰.۴ میلیون تنی فولاد کرمان وارد مدار تولید شدند و ظرفیت واحدهای فعلی اصلاح شد.
پیش بینی ها براساس طرح جامع فولاد این است که تا نیمه اول سال ۹۶ بالغ بر ۴.۸۲ میلیون تن فولاد خام به بهره برداری رسیده و به ظرفیت فعلی افزوده شود.
در پایش طرح جامع فولاد ظرفیت اسمی و تولید واقعی آهن اسفنجی سال ۹۵ نیز به ترتیب ۲۴.۴۵ میلیون تن و ۱۷.۳ میلیون تن اعلام شده که از ۲۲.۳ میلیون تن ظرفیت اسمی و ۱۶.۳ میلیون تن تولید واقعی سال ۹۴ بیشتر است. براساس گزارش ها در سال ۹۲ شاهد بهره برداری ظرح آهن اسفنجی فولاد سیرجان ایرانیان به ظرفیت ۰.۸ میلیون تن بودیم و در سال ۹۳ جهان فولاد سیرجان آهن اسفنجی ۰.۸ میلیون تنی خود را وارد مدار کرد. در سال ۹۵ اما شاهد افتتاح دو طرح شامل فولاد سفید دشت اولین طرح هفت گانه استانی که وارد مدار شد به ظرفیت ۰.۸ میلیون تن و طرح توسعه فولاد مبارکه به ظرفیت ۱.۵ میلیون تن و اصلاح ظرفیت واحدهای فعلی بودیم.
پیش بینی می گردد تا نیمه اول امسال با بهره برداری برخی واحدهای آهن اسفنجی چیزی حدود ۶.۴ میلیون تن آهن اسفنجی به چرخه تولید مجددا وارد گردد. با ورود این میزان آهن اسفنجی به زنجیره، ایران که تا پیش از این رتبه برترین تولیدکننده آهن اسفنجی را در دنیا داشت، این روند را حفظ خواهد کرد.
ظرفیت اسمی گندله و کنسانتره نیز تا پایان سال ۹۵ به ترتیب ۳۲ میلیون تن و ۴۴.۳۵ میلیون تن بود که در گندله رشد راه اندازی واحدها چشمگیر بوده چراکه تولید گندله سال ۹۴ حدود ۲۲.۷ میلیون تن بود درحالی که کنسانتره ۴۳.۴ میلیون تن بود. تولید فعلی گندله کشور نیز به ۲۵.۶۲ میلیون تن رسیده و کنسانتره ۳۱.۳۶ میلیون تن شده است.
در سال ۹۵ دو واحد گندله سازی هر یک به ظرفیت ۲.۵ میلیون تن توسط فولاد زرند ایرانیان و فولاد سیرجان ایرانیان و یک واحد به ظرفیت ۵ میلیون تن توسط گل گهر وارد چرخه تولید شد و سایر طرح های فعلی نیز اصلاح شدند. تا نیمه نخست امسال هم برآورد می گردد جمع گندله ای که وارد مدار خواهد شد به ۸.۲۲ میلیون تن برسد.
در بخش کنسانتره تعداد واحدهای راه اندازی شده تا سال ۹۵ قابل توجه بود اما ظرفیت ها واحدها محدود بودند. این طرح ها شامل یک واحد ۶۰۰ هزار تنی سنگ آهن مرکزی، ۶۰۰ هزار تن صبانور-آینده سازان البرز، ۳۰۰ هزار تن نورد فولاد یزد، ۲ میلیون تن فولادزرند ایرانیان (درقالب دو طرح کنسانتره سازی)، ۲ میلیون تن سیرجان ایرانیان (درقالب دو طرح کنسانتره سازی)، ۴ میلیون تنی شرکت گل گهر، ۴۰۰ هزار تن کانی صنعت کاسپین، ۳۰۰ هزار تنی ریخته گری پیوسته سهند، یک میلیون تنی احیا سپاهان، ۲۰۰ هزار تنی کانی کاوان سمنگان و ۳۵۰ هزار تنی معدنی و سدسازی آریا جنوب ایرانیان می باشد.
ظرفیتی که پیش بینی می گردد تا ۶ ماهه ابتدایی امسال به تولید کنسانتره افزوده شود بالغ بر ۲.۲ میلیون تن است البته آمار تولید کنسانتره بدون احتساب واحدهای بخش خصوصی تولیدکننده کنسانتره می باشد.
بررسی توازن در زنجیره فولاد نشان می دهد اگرچه در سال ۹۲ کمبود ۹ میلیون تنی گندله، ۳.۱ میلیون تنی کنسانتره و ۴۰۰ هزار تنی آهن اسفنجی برای ظرفیت ۲۲.۵ میلیون تنی فولاد خام به چشم می خورد ولی با گذشت زمان و افتتاح طرح ها این توازن تاحدودی بهبود یافته هرچند که باز هم برای ظرفیت ۲۹.۷ میلیون تنی فولاد خام کشور کمبود ۷.۳ میلیون تنی گندله و یک میلیون تنی آهن اسفنجی به چشم می خورد اما در کنسانتره مازاد تولید به چشم می خورد.
در بخشی از پایش طرح جامع فولاد به تولید محصولات طویل و محصولات تخت در صنعت فولاد پرداخته شده و طبق اطلاعات موجود، تولید محصولات تخت (ورق نورد گر) که در سال ۹۴ بالغ بر ۷.۵ میلیون تن بود در سال گذشته به ۷.۲ میلیون تن رسید و در عین حال تولیدات طولی از ۷.۸ میلیون تن به ۸.۶ میلیون تن رسیده است.
ازجمله نکات مثبت پایش ۹۵ طرح جامع فولاد اصلاح مجوزهای در دست اجرای فولاد کشور است. براساس این طرح در تعداد مجوزهای فولاد خام، آهن اسفنجی، گندله و کنسانتره تجدیدنظر شده است. برای مثال تعداد طرح های فولاد خام از ۴۴۵ طرح به ۲۶۳ طرح رسیده و کنسانتره از ۵۴ طرح ۴۳ طرح شده است. علی رغم کاهش طرح های فولاد خام و کنسانتره، در بخش گندله و آهن اسفنجی افزایش تعداد طرح ها را داشتیم و گندله از ۳۵ به ۴۳ و در آهن اسفنجی از ۷۶ به ۸۰ طرح رسیده است.
برای دستیابی به این اطلاعات در ابتدا مجوزهای صادر شده در کل زنجیره بررسی شد و این بررسی با هدف شناسایی و تفکیک طرح هایی که احتمال به بهره برداری رسیدنشان بیش از سایر طرح ها بود انجام شد.
نکته قابل تامل در پایش طرح جامع فولاد این است که برخی طرح ها به عنوان طرح های محتمل قرار گرفتند که چنانچه شرایط لازم را کسب کنند در فهرست طرح های قابل تحقق قرار خواهند گرفت در غیر این صورت حذف و طرح های با شرایط بهتر جایگزین آنها می شوند.
براساس پایش ۹۵ طرح جامع فولاد، در زنجیره فولاد کمبود وجود دارد و درصورتی که واحدهای محتمل در هر حلقه زنجیره شرایط لازم را داشته باشند این کمبود تا حدود زیادی مرتفع می شود.
به صورت کلی باید گفت برای تحقق تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ نیازمند ۱۶۸ میلیون تن سنگ آهن، ۸۶ میلیون تن کنسانتره، ۷ میلیون تن کلوخه، ۸۰ میلیون تن گندله، ۵ میلیون تن چدن و ۵۲ میلیون تن آهن اسفنجی هستیم که چنانچه برای کسری های زنجیره برنامه ریزی گردد بازهم کمبودهایی در برهه هایی حس خواهد شد که باید این عدم توازن ها شناسایی، کنترل و مدیریت شود.
مجموع سرمایه گذاری مورد نیاز در زنجیره فولاد هم ۸ میلیارد و ۹۸۵ میلیون و ۱۰۰ هزار یورو برآورد گردیده که سهم زیرساخت ها ۲۷۲.۲ میلیون یورو بوده و مابقی به کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و فولاد خام تعلق دارد.