فرآیند و مزایای عرضه های خرد فولاد در بورس کالای ایران

یکی از اولین کالاهای مورد معامله در بورس کالای ایران، فولاد و محصولات وابسته به آن می‌باشد که قبل از شکل‌گیری بورس کالا نیز در سازمان كارگزاران بورس فلزات تهران از سال 1382 مورد داد و ستد قرار می‌گرفت. این کالا از محصولات استراتژیک کشور به شمار رفته و به دلیل پیوندی که با بخش مسکن و فعالیت­های عمرانی دارد، همواره در کانون توجه فعالان اقتصادی و نهادهای حاکمیتی و نظارتی کشور قرار دارد. مقاله مذکور نوشته محبوبه ناروئی، کارشناس مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران است که تحت نام "فرایند و مزایای عرضه های خرد فولاد در بورس کالا" در چیلان به چاپ رسیده است. خوانندگان چیلان می توانند مشروح این مقاله را در ذیل مطالعه نمایند:

معاملات محصولات فولادی در بورس کالای ایران و پیش از آن در سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران مزایای بیشماری برای این صنعت و فعالان‌ آن داشته است که از آن جمله می­توان به تشکیل یک بازار ملی، رقابتی و شفاف برای محصولات فولادی و همچنین تسهیل تأمین مالی فعالان این صنعت اشاره نمود که در نهایت به افزایش سطح تولیدات این محصول در کشور منجر شده است. شفافیت و رقابت در معاملات بورس کالای ایران باعث حذف رانت و فساد در این بازار گردیده و تضمین حسن انجام معاملات، اطمینان خاطر فعالان بازار را نسبت به امنیت معاملات جلب کرده است.

بورس کالای ایران مزایای متعددی برای صنعت فولاد دارد که می توان مواردی از قبیل پوشش ریسک، تامین مالی و کمک به بخش خصوصی از طریق کاهش مالیات، ایجاد اطمینان در بین طرفین معامله، حذف واسطه­های غیرضروری، ایجاد شفافیت و کشف قیمت عادلانه، منصافانه و منطقی، ارائه اطلاعات از روند نرخ‌ها و معاملات و انجام تحلیل‌های اقتصادی، معرفی عرضه‌کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی، بیان وضعیت اقتصادی کشور در قالب قیمت‌های مورد معامله و انجام معاملات مکانیزه و الکترونیکی را در این راستا برشمرد که این موارد به علاوه ابزارهای مالی جدید می تواند یاری دهنده صنعت فولاد برای خروج از رکود باشد.

بورس کالا به منظور تسهیل دسترسی مشتریان خرد و رونق بازار محصولات فولادی اقدام به ورود عرضه­های خرد در تالار صنعتی نموده است. آغاز فروش خرد فولاد نیز به خریداران فولاد کمک می کند تا دیگر مجبور به خرید این محصولات از واسطه های غیر ضروری و پرداخت سودهای بالا نباشند. از طرفی برای کارخانه‌های فولادی نیز این فرصت مهیا می‌شود که کالای بیشتری را تولید و به دست مصرف‌کننده برسانند.این عرضه، چرخه کاملی از تولید تا مصرف‌کننده را بدون واسطه فراهم نموده به این معنا که متقاضیان محصولات نهایی فولاد می­توانند بدون واسطه محصولاتی مانند میلگرد و تیرآهن را از بورس کالا تهیه کنند که این امر علاوه بر کاهش هزینه برای مصرف‌کننده، زمینه افزایش تقاضا در صنعت فولاد هم در بخش بالادستی (تولیدکننده مواد اولیه) و هم در صنعت پایین‌دستی (محصول نهایی) را فراهم می‌آورد.

قبل از اجرای راه­اندازی این معاملات در بورس، حجم تقاضا برای خریداران بیش از ۱۱۰ تن بوداما در حال حاضر محصولات فولادی با تناژ زیر ۱۱۰ تن هم عرضه می­شوند. بر این اساس معامله گران خرد،بدون واسطه محصولات نهایی مورد نیاز خود را از بورس کالا تهیه کرده و هزینه­های مصرفی خود را کاهش می‌دهند. شاید در ابتدابه نظر رسد که معاملات خرد در بورس کالا مورد استقبال خریداران قرار نگیرد، اما با گذشت زمان وشناخت مزایای این طرح مشتریان انگیزه لازم برای ورود به معاملات را پیدا خواهند نمود.

در حال حاضر اطلاعیه عرضه در بورس کالای ایران در ۳ سطح تقسیم بندی شده است. در سطح اول نوع عرضه مدنظر است که این عرضه می­تواند داخلی یا صادراتی باشد. در سطح دوم بحث نحوه عرضه مطرح است که می­تواند به صورت عمده و یا خرد باشد و در نهایت در سطح سوم بر اساس روش خرید این تقسیم بندی صورت می­گیرد که به قرارداد عادی، خاص و بلندمدت تقسیم می­شود.عرضه خرد در بورس کالای ایران در تالار اصلی صورت می­پذیرد و حداقل عرضه خرد بر مبنای یک واحد (یک کیلوگرم، یک تن، و … ) می­باشد. قیمت پایه در عرضه خرد بر اساس کشف قیمت عمده و خرد (آخرین قیمت معامله شده) و هزینه­های جانبی مثل حمل و نقل و بسته بندی و … (به پیشنهاد عرضه کننده) تعیین می­گردد.

اصولا تحریک تقاضا در بازارهای کالایی در نتیجه رونق بخش‌های مختلف اقتصادی به خصوص بخش مسکن و ساخت و ساز می­باشد. لذا با توجه به پیش‌بینی­های مثبت در صنعت ساخت و ساز در سال جاری، انتظار می رود تقاضای کالاها در بورس کالا نسبت به سال قبل افزایش داشته باشد. از طرفی بورس در راستای تقویت بازار خرده فروشی به دنبال ایجاد سازوکارهای فروشB2B(ارتباط بنگاه و بنگاه)وB2C (ارتباط بنگاه و مصرف کننده) می­باشد که پیش بینی می­شود این امر نقش بسزایی در تحریک تقاضا داشته باشد.

• راه­اندازی معاملات B2X در بازار فولاد راهکاری در راستای تحریک تقاضا

بهینه‌سازی فرآیند تجاری توسط اینترنت انقلاب عظیمی در صنایع ایجاد کرده است و به سرعت در حال ایجاد تحول در صنایعی از جمله خودرو و فولاد می‌باشد.بیشترین حجم مبادلات الکترونیکی بعد از صنعت تجهیزات و ادوات الکترونیکی به صنعت خودروسازی تعلق دارد. با رشد تجارت الکترونیکی و لزوم یکپارچگی زنجیره عرضه این شرکت‌ها، صنعت فولادسازی به‌عنوان عمده‌ترین بخش زنجیره عرضه شرکت‌های خودروسازی نیازمند به‌کارگیری این شیوه نوین تجارت می‌باشد. تسهیل مبادلات و افزایش هماهنگی از طریق تجارت الکترونیکی،کاهش هزینه‌های بسیاری را به دنبال خواهد داشت. به‌طور کلی حجم معاملات در برخی از کالاها در بورس کالای ایران به حدی بالاست که بازیگران خرد جرأت شرکت در این بازار را ندارند. بنابراین شرکت­های فولادی به عنوان یکی از عرضه کنندگان به دنبال راه‌اندازی شبکه فروش برای پوشش بازار محصولات خود و راه‌اندازی معاملات B2C (business to consumer) برای کوتاه شدن مسیر بین تولید و مصرف است. از سوی دیگر، بورس کالای ایران تمایل به تکمیل زنجیره ارزش خدمات خود از طریق معاملات B2X (B2BوB2C) به منظور بهینه سازی زنجیره خدمات، کوتاه کردن فاصله تولید- مصرف و بهبود بهره‌وری خود دارد.

معاملات B2B یا فروشنده با فروشنده، اولین نوع از خرید و فروش معاملات الکترونیکی است و بیشترین عایدی را کسب می‌کند. درB2Bتجار نه تنها مجبورند مشتریان خود را بشناسند، بلکه باید واسطه‌ها را نیز شناسایی کنند. در این مدل همه‌ شرکا و خدمات مرتبط با تجارت از قبیل تأمین‌کنندگان،خریداران، لجستیک (پشتیبانی)، خدمات (سرویس‌های) بازرسی، بازاریابی و کاربری‌های نرم افزار که موجب سهولت در امور تولید، خرید و فروش می‌گردند در یک محل گرد هم می‌آیند.

معاملات الکترونیکیB2Bبه مبادلات میان صنایع موسوم هستند و در واقع به خرید، فروش، مبادلات پایاپای و یا هر نوع معاملات صورت گرفته بین دو شرکت تجاری اطلاق می‌شود.عرصه تجاریB2B،سریعترین رشد را در میان شاخه‌های مختلف تجارت الکترونیکی داشته است. روش‌های مبادلاتیB2Bاین امکان را برای تجارت‌های گوناگون فراهم می‌سازد که به راحتی به خرید و فروش، حراج و توسعه خدمات و محصولاتشان بپردازند. افزایش کارایی این روش موجب کاهش چشمگیر هزینه‌ها می‌شود.از طرفی فراهم آوردن یک زنجیره غنی و موثر مدیریت فنی، برای استفاده از این گونه مدل‌های تجاری، از جنبه‌های پرهزینه این روش‌ها به شمار می‌آید.

بخش عمده‌ای از تجارت الکترونیکی وب‌سایت‌های پیرو مدل B2B، محصولات خود را به خریداران واسطه که کالاها را به مصرف کننده نهایی می‌فروشند، عرضه می کنند. به عنوان مثال عمده فروش از طریق وب‌سایت شرکت، سفارش خود را ثبت می‌نماید و بعد از دریافت محصول، آن را به خریدار نهایی محصول می‌فروشد.

شکل۱- مراحل معاملات B2B

B2C شامل تجارت خرده‌فروشی می‌شود. این نوع تجارت بین فروشنده و مشتریان ایجاد می‌شود. یعنی مشتریان با استفاده از شبکه می‌توانند به فروشگاه دسترسی پیدا کرده، کالای مورد نیاز خود را انتخاب نموده، سفارش خرید دهند و وجه آن را پرداخت نمایند. این نوع تجارت با گسترش اینترنت به سرعت افزایش می‌یابد. امروزه در کشورهای پیشرفته انواع کالاها از اقلام مصرفی مثل مواد غذایی تا اقلام بادوام مثل اتومبیل از طریق اینترنت قابل خرید و فروش است.تجارت الکترونیکیB2C دارای مزایای فراوانی هم از نظر خریداران و هم از نظر فروشندگان می‌باشد.فروشگاه‌های الکترونیکی از دیدگاه خریداران دارای ویژگی‌ها و مزایای زیر می‌باشد:

1. کاتالوگ و مشخصات کالا به سهولت قابل دسترسیاست.

2. کالا و خدمات، توسط بقیه خریداران قابل ارزیابی می‌باشد و مشتری می‌تواند از نظرات بقیه افراد استفاده نماید.

3. خرید از فروشگاه به طور ۲۴ ساعته امکان‌پذیر است.

4. بعضی از محصولات مثل نرم‌افزارها یا کتاب‌ها و نشریات الکترونیکی و فیلم را همزمان با خرید دریافت نماید.

5. خرید از این فروشگاه‌ها ارزان‌تر است.

6. فشارهای روانی هنگام خرید وجود ندارد.

7. مقایسه انواع کالاها در انواع فروشگاه‌ها به راحتی امکان‌پذیر است.

8. خریدار به راحتی می‌تواند مناسب‌ترین قیمت را انتخاب نماید.

9. خریدار پس از انتخاب کالا و پرداخت مبلغ و هزینه‌های آن سریعاً کالا را در منزل دریافت نماید.

10. بعد از دریافت، اگر کالا دارای مشکل باشد می‌تواند آن را مرجوع نماید.

در مدل B2C، وب‌سایت کسب و کار مکانی است که در آن تمام معاملات بین سازمان تجاری و مشتری به‌طور مستقیم اتفاق می‌افتد.

شکل۲- مراحل معاملات B2C

حجم کلی معاملات درB2Bبسیار بیشتر از حجم معاملات درB2Cاست زیرا در زنجیره تولیدیک محصول، بسیاری معاملاتB2Bدر مواد اولیه و اجزاء تولید شکل می‌گیرد و این درحالی است که تنها یک معاملهB2Cمخصوص فروش محصول به مصرف کننده نهایی شکل گرفته است. برای مثال در یک کارخانه تولید خودرو بسیاری معاملاتB2Bبا حجم بالا شامل خرید شیشه، تایر و یا حتی مواد اولیه تولید تایر شکل گرفته و این درحالی است که معامله نهایی که فروش یک خودرو است به عنوان معاملهB2Cصورت می‌گیرد.

بیشتر کالاهای مورد معامله درB2Bتوسط شرکت‌هایی خریداری می‌شود که در کارخانه خود به دنبال تولید محصول یا خدمات هستند. این کالای خریداری شده با ترکیب با کالاهای دیگر و ایجاد ارزش افزوده به محصولی دیگر و قابل عرضه در معاملاتB2Bتبدیل می‌شود و این زنجیره تا فروش به عرضه‌کنندگان عمده محصول نهایی به عنوان یک فرایندB2Bشناخته می‌شود. این فرایند با فروش محصول نهایی به مصرف کننده نهایی با یک معاملهB2Cپایان می‌یابد.

البته برخی معاملاتB2Cدر برخی موارد به یک معاملهB2Bتبدیل می‌شوند. فروش یک محصول نهایی به خریدار عمده که خود مصرف کننده کالا نیز هست می‌تواند به سبب حجم خریدیک معاملهB2Bشناخته شود به عنوان مثال خرید ملزومات اداری برای شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ یا خریدهتل‌ها در برخی موارد یک معاملهB2Bمی‌باشد.در واقع تفاوت اصلی بینB2Bو‌B2Cاین است که چه کسی مشتری کالا یا خدمات است و معامله تجاری در چه حجمی صورت می‌پذیرد.

• مزایای معاملات B2X:

مزایای بستر معاملات B2X عبارتند از:

1. جذب شرکت‌های تولیدکننده و فراهم کردن امکاناتی برای معاملات بعدی زنجیره عرضه آن‌ها

2. جذب معاملات خرد بعد از عرضه‌های عمده به سمت بورس

3. کاهش شدید هزینه‌های معاملاتی در زنجیره عرضه

4. مزایای مالیاتی در نظر گرفته‌شده برای این بازارها در قوانین

• مدل B2X پیشنهادی با توجه به اظهار نظر فعالان و متخصصان این حوزه

از دید صاحب نظران، معاملات B2Xمی­تواند مکمل زنجیره دسترسی مشتریان به بازار خرده فروشی باشد و با ایجاد دسترسی کل مشتریان از سراسر کشور، در واقع منتج به امکان فروش بهتر خواهند شد. این سیستم در راستای احترام به فعالان واقعی بازار و ایجاد ارزش افزوده برای آن­ها خواهد بود و منجر به اتصال خریدار به فروشنده و رساندن کالا  به مصرف کننده نهایی با هزینه کمتر خواهد بود.بازار خرده فروشی در بستر اینترنت باید هر ۲۴ ساعت در طول هفته فعال باشد و دسترسی فراگیر به این بازار امکان پذیر باشد. ساختار کلی معاملات B2X در بستر بورس کالای ایران با توجه به اظهارنظر فعالان و متخصصان این حوزه به صورت زیر می­باشد:

در این ساختار بازرگان که می­تواند مصرف کننده نهایی یا واسطهباشد، خرید خود را از بازار معاملات کالای فیزیکی بورس کالا انجام می­دهد و محصول خریداری شده بنا به توافق بین بورس و تولیدکننده در انبار بورس یا انبار تولیدکننده یا بازرگان تحت نظارت بورس نگهداری می­شود. محصول خریداری شده توسط بازرگان در سامانهB2X عرضه و به دست مصرف کننده نهایی که می­تواند حقیقی و یا حقوقی باشد می­رسد. احراز هویت مشتریان حقیقی از طریق کد ملی و احراز هویت مشتریان حقوقی بر اساس شناسه ملی در سیستم B2X  خواهد بود. در صورت خرید محصول از سامانه B2X  و تأیید دریافت محصول توسط مصرف کننده نهایی، وجه کالای خریداری شده توسط بورس به حساب بازرگان واسطه واریز می­شود.عمده مزیت این معاملات کاهش هزینه‌های تحمیل‌شده به مصرف‌کننده نهایی کالا و درنتیجه بهبود بازار فولاد است؛ البته تأیید سازمان بورس برای ایجاد تسهیلاتی در راستای راه‌اندازی این نوع معاملات، و تصویب مقررات و دستورالعمل خاص این بازار از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.