شرایط بازار جهانی فولاد اصلاً مساعد نیست و به دلیل کاهش فعالیت‌های اقتصادیِ مرتبط با بحران کرونا، عرضه فولاد به شدت بر تقاضا برای آن، پیشی گرفته است. در این شرایط چه بر سر صادرات فولاد ایران می‌آید که میزان آن چیزی قریب ۱۱ میلیون تن در سال است؟ صادرکنندگان فولاد در چه شرایطی هستند و از چند جهت تحت فشارند؟
کاهش تقاضا برای محصولات مصرفی نهایی فولادی، که در نتیجه رکود ساخت‌وساز و کاهش شدید فعالیت صنایعی همچون خودروسازی روی داده، بازار جهانی فولاد را با وضع وخیمی روبرو کرده است. تا اینجای کار قیمت‌ها در بازارهای مختلف کاهش یافته و در اثر تنازع بقاء شرکت‌های فولادی در گوسه و کنار دنیا و چشم‌انداز ضعیف تقاضا در ماه‌های آتی، ممکن است وضع از این هم بدتر شود.
قیمت‌های منتشرشده توسط متال بولتن نشان می‌دهد که قیمت شمش فولادی صادراتی ایران از ۴۰۰ دلار به ازای هر تن در اوایل سال جاری میلادی به قیمت میانگین ۳۴۰ دلار به ازای هر تن در هفته گذشته رسیده و البته کاهش قیمت اسلب، بیش از کاهش قیمت شمش فولادی بوده است.
گزارش‌های رسیده از تعدادی از صادرکنندگان فولاد، حاکی از این است که این قیمت‌ها نیز ممکن است پایدار نباشد و با توجه به چانه‌زنی خریداران و انتظار آن‌ها برای خرید در قیمت پایین‌تر، ممکن است باز هم شاهد کاهش بیشتر قیمت فولاد در هفته‌ها و ماه‌های آتی باشیم.
به تبعات ناشی از بحران کرونا، باید مشکل از پیش موجود تحریم‌ها و هزینه‌های ناشی از انتقال ارز به کشور در شرایط تحریم را هم اضافه کرد. عجیب است که در چنین شرایطی، صادرکنندگان فولاد با محدودیت‌ها و مقررات دست‌وپاگیر صادراتی نیز روبرو هستند و آن‌ها باید برای صادرات محصولات فولادی، محموله به محموله از معاونت امور معدنی وزارت صمت مجوز بگیرند! در واقع نه تنها تسهیلات و مقرراتی برای حفظ سهم بازار فولاد ایران در بازارهای جهانی، در پی شیوع کرونا درنظر گرفته نشده، بلکه محدودیت‌های غیرموجه پیشین نیز همچنان سر راه صادرکنندگان است و این همه در شرایطی است که به دلیل تحریم‌ها، کشور نیاز مبرمی به افزایش صادرات غیرنفتی دارد.
رکود در داخل و سرکوب قیمت‌ها در بورس کالا
تأثیرات جهانی شیوع کرونا، آنقدر وسیع و گسترده است که راهی جز این وجود ندارد که بخشی از کاهش تقاضا در بازارهای جهانی از طریق تحریک و افزایش تقاضا در داخل برای محصولات فولادی تقویت شود. با این وجود، هنوز برنامه‌ای برای رونق مجدد بخش ساختمان در کشور، که مدت‌ها است در رکود است، دیده نمی‌شود و خبری از ایجاد تحول در بودجه عمرانی دولت و انجام طرح‌های عمرانی گسترده نیست. بسیاری از کشورها، برای ایجاد تحرک در اقتصاد خود، پس از فروکش کردن بحران شیوع کرونا، چنین برنامه‌هایی را با صرف هزینه گسترده تدارک دیده‌اند.
به جنبه‌ای دیگر از ماجرای این روزهای صنعت فولاد کشور که نگاه کنیم، پی می‌بریم که مشکل حادتر از چیزی است که تاکنون گفته‌ایم! در واقع، نه تنها تسهیلاتی برای صادرکنندگان فولاد در شرایط شیوع کرونا درنظر گرفته نشده و برنامه گسترده‌ای برای تحریک تقاضا در داخل وجود ندارد، بلکه قیمت فولاد در معاملات بورس کالا هم سرکوب می‌شود.
بیایید، یک بررسی ساده انجام بدهیم که شمش فولادی در بورس کالا با قیمت چند دلاری عرضه می‌شود و این قیمت چه نسبتی با قیمت شمش صادراتی دارد؟
کارگروه تنظیم بازار طبق مصوبه خود، اعلام کرده که قیمت پایه عرضه شمش فولادی در بورس کالا، بر اساس ۸۳ درصد قیمت شمش صادراتی ایران در خلیج فارس است که به صورت هفتگی از مجله متال بولتن استخراج می‌شود. آیا واقعاً همین مصوبه رعایت می‌شود؟
هفته پیش (در روز ۱۷ فروردین) قیمت پایه شمش فولادی در بورس کالا، ۳۶۴۱ تومان به ازای هر کیلو بوده است. از طرفی، طبق اعلام دفتر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، در هفته پیش و در همین روز ۱۷ فروردین، قیمت پایه عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا با دلار ۱۳ هزار ۸۹۸ تومانی محاسبه شده است. علی‌القاعده تفاوتی نباید بین نرخ ارز پتروشیمی‌ها و فولادی درکار باشد. اگر ما این نرخ دلار و فرمول کارگروه تنظیم بازار برای قیمت پایه شمش فولادی را مبنا بگیریم، پی می‌بریم که شمش فولادی در هفته گذشته با قیمت معادلِ شمش صادراتیِ ۳۱۵ دلاری معامله شده است؛ در حالی که بنا به آخرین گزارش متال بولتن قبل از عرضه شمش در روز ۱۷ فروردین (گزارش روز ۱۳ فروردین متال بولتن)، که قرار بوده مبنای محاسبات وزارت صمت باشد، میانگین قیمت شمش ۳۳۵ دلار به ازای هر تن بوده است. در واقع، وزارت صمت در تعیین قیمت پایه شمش فولادی در بورس کالا به مصوبه خود هم پایبند نبوده است!
عجیب‌تر آنکه برای عرضه روز ۲۴ فروردین در بورس کالا، وزارت صمت بازهم قیمت پایه شمش فولادی را بیشتر کاهش داد و آن را به ۳۵۷۹ تومان به ازای هر کیلو رساند! این یعنی در هفته جاری با مبنا قرار دادن قیمت ارز ۱۳ هزار و ۶۳۳ تومانی که در روز ۲۴ فروردین برای محاسبه قیمت پایه محصولات پتروشیمی مورد استفاده قرار گرفت و فرمول وزارت صمت، نرخ پایه شمش داخلی، معادل شمش صادراتی ۳۱۶ دلاری است! در حالی که متال بولتن، قیمت میانگین هفته گذشته شمش صادراتی ایران را ۳۴۰ دلار به ازای هر تن اعلام کرده است. اگر وزارت صمت می‌خواست به فرمول خود پایبند باشد، باید شمش فولادی را این هفته با قیمت پایه ۳۸۴۷ تومان به ازای هرکیلو عرضه می‌کرد. دلیل این سرکوب قیمت در معاملات شمش فولادی در بورس کالا مشخص نیست؟
ظاهراً سقف رقابت در معاملات بورس کالا باز است؛ اما در واقع، این‌طور نیست و همان‌طور که در هفته گذشته شاهد بودیم وزارت صمت معاملات شمش را که بالاتر از قیمت ۴۴۵۶ تومان به ازای هر کیلو صورت گرفته بود، تأیید نکرد و همچنین معاملات سبد میلگرد مخلوط نیز طعم ابطال را چشید!
این‌ها همه نشانه‌هایی از سرکوب قیمتی هستند که بیش از پیش فولادسازان را تحت فشار گذاشته‌اند. رکود جهانی ناشی از شیوع کرونا، محدودیت‌ها و مقررات دست‌وپاگیر صادراتی و تحریم‌ها را هم که در کنار این سرکوب قیمتی در بازار داخل قرار دهیم، جورچینِ فشارها به صنعت فولاد کشور تکمیل می‌شود.