مقایسه صنعت فولاد تركیه و ویژگی‌های آن به خصوص در بخش انرژی و نیروی انسانی، برای مسوولان و فعالان صنعت فولاد كشور خالی از فایده نخواهد بود.
به گزارش استیل ایران به نقل ار دنیای اقتصاد، تركیه در سال 2013 هشتمین فولاد‌ساز بزرگ دنیا و سومین فولاد ساز بزرگ اروپا بعد از روسیه و آلمان بود (نمودار1). اقتصاد تركیه تركیبی از صنایع سنتی و مدرن است كه پایه‌های آن را صنایع نساجی، كشاورزی، گردشگری و همچنین دو صنعت بزرگ خودروسازی و فولادسازی تشكیل می‌دهند. در این میان صنعت فولاد یكی از مهم‌ترین عوامل رشد اقتصادی تركیه در دو دهه اخیر بوده و هم‌اكنون سومین بخش بزرگ اقتصاد تركیه محسوب می‌شود.
رشد صنعت فولاد تركیه در 10 سال گذشته بیشتر از هر كشور اروپایی دیگری بوده است. مجموع صادرات فولاد خام و محصولات فولادی كشور تركیه در سال 2012 حدود 19 میلیون تن بوده كه 8/15 میلیارد دلار درآمد برای این كشور به ارمغان داشته است (گزارش انجمن تولید كنندگان فولاد تركیه).
به غیر از سال 2009 كه به علت بحران اقتصادی جهانی، تولید فولاد تركیه كاهش داشته است، در 10 سال گذشته این كشور به همراه كشورهای چین، هند و ایران سریع‌ترین رشد را در تولید فولاد داشته است به‌طوری‌كه رشد 17 درصدی سال 2011 تركیه در تولید فولاد به عنوان یك ركورد تاریخی ثبت شده است (نمودار 2).
احداث اولین كارخانه‌های فولادی توسط دولت
بسیاری از افراد آغاز صنعت فولاد تركیه را همزمان با ایران می‌دانند در حالی‌كه قدمت فولادسازی در تركیه بیشتر از ایران است. اولین كارخانه فولاد تركیه به نام Karabuk Demir Celik یا آهن و فولاد كارابوك، در سال 1936 (معادل 1315 هجری شمسی) در دوره مصطفی كمال پاشا ملقب به آتاتورك در محل روستای كارابوك در نزدیكی دریای سیاه و توسط انگلیسی‌ها احداث شد و در سال 1939 میلادی (1318 شمسی) اولین كوره بلند آن آغاز به كار كرد. در سال 1940 اولین خط نورد تركیه به این كارخانه اضافه شد و تولید مقاطع طویل را نیز آغاز كرد. این كارخانه 5/1 میلیون تنی كه به‌نام كاردمیر نیز شناخته می‌شود تا سال 1995 متعلق به دولت بود و در این سال به بخش خصوصی فروخته شده است.
دومین كارخانه فولاد تركیه بنام Eregli Demir Celik یا اردمیر بود كه توسط دولت در بندر ایرقلی احداث و در سال 1965 (1344 شمسی) به روش كوره بلند و نورد مقاطع تخت آغاز به كار كرد. امروزه این كارخانه با ظرفیت 8/3 میلیون تن بزرگ‌ترین تولید‌كننده محصولات تخت در تركیه است. كارخانه اردمیر پس از خصوصی‌سازی توسط هولدینگ OYAK خریداری شد و هم‌اكنون تحت عنوان گروه فولاد اردمیر فعالیت می‌كند.
اما سومین كارخانه فولاد تركیه كه عنوان بزرگ‌ترین سایت فولادسازی تركیه را به خود اختصاص داده همان كارخانه فولاد اسكندورن یا ایزدمیر (ISDEMIR) است كه در بندر اسكندرون در جنوب تركیه و ساحل مدیترانه واقع شده است. این كارخانه 3/5 میلیون تنی كه از روش كوره بلند برای تولید فولاد خام استفاده می‌كند در سال 1970 توسط بخش دولتی احداث و از 1975 تولید را آغاز كرد. ایزدمیر تنها كارخانه‌ای است كه همزمان دو خط تولید مقاطع تخت و طویل را در فرآیند تولید خود در اختیار دارد. در سال 2002 تمام سهام دولتی این كارخانه توسط سازمان خصوصی‌سازی تركیه به گروه فولاد اردمیر واگذار شد.
تحولات دهه هشتاد تركیه یا جراحی اقتصادی
تا اواخر دهه ۷۰ میلادی، اقتصاد تركیه اقتصادی دولتی بود كه در آن كنترل تجارت، ارز واعتبارات بانكی توسط دولت انجام می‌شد. ارزش لیر به‌طور مصنوعی بالا نگه داشته شده بود و انگیزه‌ای برای صادرات وجود نداشت. در این راستا كارآفرینان كاملا وابسته به دولت و بوروكراسی بودند و لذا به جای بهره‌گیری از فرصت‌های ایجاد شده توسط بازار، فقط در صدد استفاده از امكانات و یارانه‌های دولتی بودند. در این شرایط دوره اصلاحات اقتصادی تركیه با روی كار آمدن حزب مام میهن توسط تورگوت اوزال در 1983 شروع شد. اقدامات تورگوت اوزال كه به جراحی اقتصادی تركیه معروف شد شامل: آزادسازی نرخ ارز در جهت افزایش صادرات، تشویق سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین كاهش دولت‌سالاری و واگذاری شركت‌های دولتی به بخش خصوصی بود. نكته جالب اینجا است كه بخشی از این سیاست‌ها در جهت بهره‌برداری هوشیارانه از فرصت گسترش مبادلات با ایران بود كه در آن زمان تحت تاثیر شرایط جنگ تحمیلی قرار داشت. این الگوی اقتصادی در ادوار بعد نیز مورد استفاده دولتمردان قرار گرفت.
ظهور بخش خصوصی و تمركز بر صادرات
سیاست‌های تورگوت اوزال مبنی بر آزادسازی اقتصاد دولتی تركیه اگرچه موج تورم بی سابقه‌ای را در سال‌های بعد به دنبال داشت، اما برای بسیاری از صنایع این كشور به‌خصوص صنعت فولاد نقطه عطفی بود كه سرآغاز رشد و توسعه این صنعت را رقم زد. در این دوره بود كه انجمن مستقل تجار و صنعتگران شكل گرفت و زمینه فعالیت صاحبان حرفه و سرمایه بخش خصوصی پدید آمد. همچنین بالا رفتن قیمت ارزهای خارجی و گران شدن كالاهای وارداتی در این دوره موجب تشویق سرمایه‌گذاران برای تولید و صادرات محصولات شد.
به علت محدود بودن منابع سنگ‌آهن در تركیه و همچنین سرعت بازگشت سرمایه در روش كوره قوس الكتریكی، حركت صنعت فولاد در این دوره با نصب و راه‌اندازی كوره‌های قوس الكتریكی (EAF) آغاز شد و به‌طور پیوسته ادامه یافت. امروز انجمن تولید كنندگان فولاد تركیه 25 عضو دارد كه به جز سه كارخانه ذكر شده فوق یعنی اردمیر، ایزدمیر و كاردمیر كه از روش كوره بلند استفاده می‌كنند، تولید سایر كارخانه‌ها به روش كوره‌های قوس الكتریكی و ذوب قراضه انجام می‌شود. از جمله بزرگ‌ترین این واحدها می‌توان كارخانه 3 میلیون تنی كولاك اوغلو متالورژی (colakoglu Metalurji) را نام برد كه دارای یك كوره قوس با ظرفیت 340 تن و توان 250 مگاوات است. همچنین كارخانه‌های ICDAS، MMK، و EGE Celik كه ظرفیت‌های 2 تا 5 میلیون تن دارند نیز در دوره توسعه یافتند.
در سال 1996 تركیه توافق‌نامه‌ای با انجمن فولاد و زغال سنگ اروپا (ECSC) امضا كرد كه بر اساس آن كلیه عوارض گمركی مبادلات فولاد بین تركیه و كشورهای اتحادیه اروپا حذف می‌شد. این موافقت‌نامه كه به تركیه اجازه می‌داد محصولات فولادی خود را به كلیه كشورهای عضو اتحادیه اروپا صادر كند، باعث تسریع بیشتر در جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت فولاد این كشور شد. علاوه‌بر این موقعیت جغرافیایی مناسب این كشور و داشتن سواحل طولانی در مجاورت دریای مدیترانه باعث شد تركیه به خوبی از عهده تولید و تامین فولادهای مورد نیاز بازارهای اروپایی برآید.
تركیب تولید محصولات فولادی در كشور تركیه بیشتر بر مقاطع طویل متمركز است. به‌طوری‌كه از تولید 35 میلیون تنی فولاد این كشور 81 درصد به مقاطع طویل، 17 درصد به محصولات تخت و 2 درصد به فولادهای آلیاژی و خاص اختصاص دارد. از لحاظ روش تولید نیز 74 درصد تولید فولاد تركیه از طریق بازیافت و ذوب قراضه انجام می‌گیرد. هم‌اكنون به خاطر رعایت الزامات زیست محیطی مورد نظر اتحادیه اروپا، فولادسازان تركیه شدیدا به دنبال اجرای پروژه‌های زیست محیطی و كاهش آلاینده‌های صنعتی هستند.
خاور میانه و حاشیه خلیج فارس- بزرگ‌ترین بازار صادراتی تركیه
به‌رغم حضور گسترده چین در بازارهای منطقه، كشور تركیه توانسته جایگاه مناسبی در بازارهای منطقه به‌خصوص خاورمیانه برای خود كسب كند. صادرات تركیه در سال 2012 بالغ بر 19 میلیون تن بوده است (نمودار 3)؛ كه از این مقدار حدود 35 درصد به مقصد كشورهای خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس بوده و در رتبه‌های بعدی كشورهای قاره آمریكا، منطقه شمال آفریقا، اتحادیه اروپا و كشورهای خاور دور قرار دارند. در كنار صادرات فولاد به كشورهای مختلف، سرانه مصرف داخلی فولاد تركیه نیز در سال‌های گذشته همواره رو به افزایش بوده و از 200 كیلوگرم در سال 2000 به بیش از 380 كیلوگرم در سال 2012 رسیده است. (نمودار 4)
جانمایی مناسب كارخانه‌های فولاد تركیه كلید موفقیت در صادرات
تقریبا تمام كارخانه‌های فولاد تركیه در مجاورت آب‌های آزاد و دریای مدیترانه و دریای سیاه قرار دارند (نقشه مجاور). عمده فولادسازان تركیه در چهار منطقه مرمره در شمال غرب كشور، كارادنیز در شمال، ازمیر در جنوب غرب و اسكندرون در جنوب شرق كشور مستقر هستند. مجاورت با آب‌های آزاد موقعیت استراتژیكی را برای دسترسی به مواد اولیه و همچنین صادرات محصولات فولادی تركیه فراهم كرده است. بسیاری از فولادسازان تركیه در كنار سایت‌های تولیدی خود دارای بنادر اختصاصی هستند. به عنوان مثال گروه فولاد اردمیر دارای دو بندر اختصاصی در دریای سیاه و دریای مدیترانه برای تخلیه و بارگیری مواد اولیه و محصولات فولادی است.
تركیه بزرگ‌ترین بازیگر در بازار قراضه جهان
تركیه بیشترین تعداد كارخانه‌های قوس الكتریكی را در جهان داشته كه این كشور را به بزرگ‌ترین وارد‌كننده قراضه در دنیا تبدیل كرده است (نمودار 5).
واردات قراضه این كشور در سال 2012 بیش از 22 میلیون تن بوده كه 60 درصد آن از كشورهای اتحادیه اروپا و CIS، و 26 درصد از ایالات متحده تامین شده است، بنابراین بی جهت نیست كه تمام فعالان بازار جهانی قراضه نگاه ویژه‌ای به تركیه داشته و تحولات این بازار را به دقت رصد می‌كنند. امروزه در تجارت بین المللی مبنای قیمت قراضه در جهان بر اساس قیمت CFR قراضه در بنادر تركیه تعیین می‌شود.
هزینه‌های بالای تولید – تلاش برای افزایش بهره‌وری
یكی از موضوعات مهمی كه فولاد سازان تركیه با آن سروكار دارند بالا بودن هزینه‌های تولید به‌خصوصی قیمت انرژی است. قیمت برق در تركیه از اكثر كشورهای اروپایی بالاتر است. در سال 2013 قیمت برق مشتركین خانگی به‌طور متوسط 36/0 لیر به ازای هر كیلو وات ساعت (با احتساب لیر 1500 تومانی تقریبا معادل 540 تومان) و قیمت برق مشتركین صنعتی به‌طور متوسط 24/0 لیر (حدود 360 تومان) بوده است. همچنین بهای پرداختی مشتركین صنعتی برای یك متر مكعب گاز در همین سال 89/0 لیر (حدود 1330 تومان) بوده است. تعرفه برق در همین سال برای صنایع ایران به ازای هر كیلووات ساعت به‌طور متوسط 43 تومان و قیمت گاز برای بخش صنعت 70 تومان در هر متر مكعب بوده است. در همین شرایط میلگرد تركیه برای صادرات به عراق در همین ماه آوریل 2014 به قیمت 580 دلار (معادل 1800 تومان) درب كارخانه پیشنهاد می‌شود كه از قیمت میلگرد در بازار ایران پایین‌تر است!
با توجه به اینكه عمده مواد اولیه اصلی فولاد تركیه مانند قراضه از خارج كشور وارد می‌شود و رشد اقتصادی سال‌های اخیر نیز موجب بالا رفتن دستمزدها شده است، بنابراین صنایع فولاد به سرعت در حال پیگیری پروژه‌های ارتقای تكنولوژی و افزایش بهره‌وری انرژی و نیروی انسانی جهت افزایش توان رقابت در بازارهای جهانی هستند. با این حال حاشیه سود فولادسازان تركیه هیچ‌گاه بالا نبوده است. به عنوان مثال حاشیه سودگروه فولادسازی اردمیر شامل دو كارخانه ارغلی و اسكندرون با مجموع 8 میلیون تن تولید فولاد، در سال 2012 حدود 4/4 درصد بوده و در بهترین سال‌ها نیز از 11 درصد فراتر نرفته است.
در پایان این گزارش تعدادی از كارخانه‌های مهم فولاد تركیه به همراه آمار تولید سال 2012 و همچنین میزان سرانه تولید فولاد در آنها بر اساس گزارش انجمن تولید كنندگان فولاد تركیه، در جدول كنار معرفی شده‌اند. چنانچه این اعداد را برای كارخانه‌های با فرآیند تولید مشابه در كشورمان به‌خصوص بخش دولتی محاسبه كنیم متوجه تفاوت آشكار در راندمان نیروی انسانی خواهیم شد.