چرایی سهم اندک معدن در تولید ناخالص داخلی

وجود 64 نوع ماده معدنی و بیش از 57 میلیارد تن ذخایر قطعی و احتمالی در کشور موجب شده تا ایران در بین کشورهای مطرح معدنی در دنیا قرار گیرد و رتبه نخست ذخایر معدنی در خاورمیانه را به خود اختصاص دهد، اما با وجود چنین ذخایری این بخش تنها توانسته یک درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص دهد، سهمی که به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت با احتساب صنایع معدنی، به پنج درصد می‌رسد. براساس آمار اعلام شده از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی 20 درصد، تجارت 2/17 درصد و معدن یک درصد محاسبه شده و با توجه به این آمار این سوال به وجود می‌آید که با توجه به ذخایر غنی معدنی در کشور چرا این بخش نتوانسته سهم قابل قبولی در تولید ناخالص داخلی داشته باشد.

به گفته فعالان این بخش عدم سرمایه‌گذاری در بخش معدن موجب شده تا ایران که از نظر منابع در رتبه 15 کشور معدنی قرار دارد، نتواند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد کشور دست پیدا کند. نفت‌خیز بودن ایران یکی دیگر از دلایلی است که فعالان این بخش بی‌توجهی به بخش معدن را به آن نسبت می‌دهند و معتقدند دسترسی و استخراج آسان، هزینه پایین تولید و... موجب شده تا توجه کمتری به سایر صنایع از جمله صنایع معدنی شود. این در حالی است که با شدت گرفتن تحریم‌ها و مشکلات به وجود آمده در فروش نفت سرمایه‌‌گذاری و تمرکز روی بخش معدن این امکان را به وجود می‌آورد تا آسیب‌دیدگی به دلیل تحریم‌ها به حداقل برسد؛ اما نکته‌ای که بیش از موارد مذکور تامل‌برانگیز است عدم پذیرش آمار اعلام شده از سوی معدنکاران است. در این خصوص محمدرضا بهرامن، نايب رئيس خانه معدن ايران ، معتقد است اختصاص یک درصد از سهم تولید ناخالص داخلی به بخش معدن مخدوش و محل تردید است؛ زیرا معلوم نمی‌کند که مبنای محاسبه ارزش افزوده مواد معدنی، متوسط قیمت جهانی یا تعرفه حقوق دولتی بوده و به همین دلیل نمی‌توان به آن استناد کرد.
به گفته بهرامن، صرف نظر از درستی یا نادرستی آمار این سوال به وجود می‌آید که چرا سهم معدن در 20 سال گذشته در حد یک درصد متوقف مانده در حالی که تعداد معادن فعال کشور در این مدت از حدود 500  به 5400 معدن افزایش یافته و میزان تولید از حدود 120 به 390میلیون تن افزایش یافته است.


 روش محاسبه را اعلام کنید
غلامرضا حمیدی انارکی، دبیرخانه معدن ایران نیز در این خصوص می‌گوید: بخشی از صنایع معدنی در بخش صنعت محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل روش پیش‌گرفته شده برای محاسبه سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی روش غلطی است.
دبیر خانه معدن ايران با اشاره به اینکه بارها درخصوص تغییر روش محاسبه تذکر داده‌ایم، می‌گوید: نبود این یک درصد به معنای حذف بسیاری از صنایع است و با این شرایط می‌توان گفت اگر یک درصد بخش معدن از تولید ناخالص داخلی نباشد، سهم بخش صنعت و تجارت نیز کاهش خواهد یافت.
حمیدی انارکی معتقد است باید روش اهمیت صنایع را نیز مد نظر قرار داد. پیش از این نیز یکی از اقتصاددانان با چنین روشی سهم بخش معدن را در حدود 70 درصد اعلام کرده بود که این روش با توجه به  سهم بخش معدن در سایر صنایع می‌تواند روش قابل اعتمادی برای محاسبه باشد.
کامران وکیل، دﺑﯿﺮ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻌﺪﻧﯽ اﯾﺮان نیز با اشاره به آمار صادرات بخش معدن در سال گذشته آمار اعلام شده را غیرقابل باور می‌داند و می‌گوید: سال گذشته در مجموع 7/1 میلیارد دلار صادرات سنگ آهن داشته‌ایم و صادرات سنگ‌های تزئینی نیز در این مدت بالغ بر 350 میلیون دلار بوده است. علاوه بر این حدود صادرات سیمان که مواد اولیه آن معدنی است نیز به 2 میلیارد دلار رسید و در بخش مس و مولیبدن نیز در حدود 5/2 میلیارد دلار صادرات داشته‌ایم با توجه به حجم صادرات این بخش چطور می‌توان سهم بخش معدن را یک درصد اعلام کرد.
به گفته دﺑﯿﺮ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻌﺪﻧﯽ اﯾﺮان، با توجه به آمار مذکور می‌توان گفت بخش معدن سال گذشته در مجموع 6 میلیارد دلار صادرات داشته که سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
وکیل در خصوص اینکه سهم برخی از صنایع مانند سیمان، کاشی و سرامیک با وجود وابستگی به مواد معدنی در این بخش محاسبه نمی‌شود نیز اظهار کرد: حتی با حذف این صنایع و تنها در نظر گرفتن سهم 8/1 میلیارد دلاری سنگ آهن نیز این آمار نادرست خواهد بود؛ چرا که با در نظر گرفتن صادرات سنگ آهن باید مجموع صادرات کشور در سال گذشته بالغ بر 180 میلیارد دلار بوده باشد که سهم یک درصدی به بخش معدن اختصاص یابد. براساس آمار اعلام شده از سوی گمرک مجموع صادرات ایران در سال گذشته بالغ بر 40 میلیارد و 376 میلیارد بوده است.
به گفته دﺑﯿﺮ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن، ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻌﺪﻧﯽ اﯾﺮان در صورتی که میزان اشتغال و صادرات را در نظر بگیریم 20 درصد از تولید ناخالص منهای نفت به بخش معدن خواهد رسید.
دﺑﯿﺮ اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻌﺪﻧﯽ اﯾﺮان در ادامه با اشاره به اینکه ما از وزارت صنعت می خواهیم مبنای محاسبه را به فعالان این بخش اعلام کنند نیز عنوان کرد: با توجه به اعداد و ارقام و پارامترهايی که وجود دارد به نظر ما روش محاسبه غلط است؛ به همین دلیل ما از وزارت صنعت می‌خواهیم روش محاسبه را برای شفاف شدن این موضوع اعلام کند.
وکیل با اشاره به اینکه بخش معدن به برنامه‌ریزی نیاز دارد نیز اظهار کرد: 15 سال پیش ترکیه تنها 5 میلیارد دلار صادرات سنگ‌آهن داشت و در این زمینه یک پله از ایران عقب بود؛ اما در حال حاضر و با در نظر گرفتن برنامه‌ای 20 ساله این کشور توانسته سهم خود را در بازار جهانی 50 برابر کند؛ اما در ایران نبود برنامه‌ریزی وعدم ثبات سیاسی موجب شده تا برنامه‌های اقتصادی به درستی پیش نرود.