بیزینس مانیتور گزارش تحلیلی از صنایع فلزی ایران همراه با پیش‌بینی پنج ساله تا سال 2018 ارائه کرد که در آن نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌های صنعت فولاد بررسی شده است.
براساس گزارش بیزینس مانیتور چشم‌انداز بخش صنعت فولاد ایران همچنان ضعیف است، در عین حال با انتخاب حسن روحانی و میانه‌روی دولت ایران در تعامل با غرب که ممکن است به کاهش تحریم‌ها در بخش فلزات منتهی شود، علائمی از امید وجود دارد.
بر اساس این گزارش، در حالت کلی با توجه به چشم‌انداز کاهشی صنعت فولاد ایران و این حقیقت که دستیابی به هرگونه روابط دوستانه با غرب (البته اگر واقعا اتفاق بیافتد) اثر قابل توجهی در میان مدت نخواهد داشت، می‌توان گفت این صنعت فاصله زیادی با شرایط خوش‌بینی دارد.
بنا بر این با احتیاط به این نکته نیز باید اشاره کرد که ایران قصد افزایش ظرفیت تولید فولاد از 20 میلیون تن در سال به 55 میلیون تن تا سال 2025 و سه برابر کردن ظرفیت تولید آلومینیوم تا 1.5 میلیون تن را دارد.
این گزارش می‌افزاید، اگرچه کاهش مبادلات خارجی اثرات سوئی بر صنعت فولاد گذاشته، انزوای ایران نیز باعث تشدید محدودیت‌های وارداتی شده است. با این وجود، کاستی‌های صنایع داخلی در بخش‌های مهم بازار بیانگر این است که ایران سعی دارد نیازهای خود را با وجود کاهش مصرف تامین کند. در 11 ماه ابتدایی سال 2013، تولید فولاد خام با رشد سالیانه 11.1 درصدی به سطح 13.27 میلیون تن رسید که یکی از بالاترین نرخ‌های رشد در جهان و رقیبی برای ترکیه است. البته به دلیل مشکلات زیرساختی و همچنین کمبود ظرفیت شمش و میلگرد، دولت هنوز به واردات به ویژه از کشور ترکیه وابسته است تا بتواند نیاز بازار خود را تامین کند.
در همین حال، رشد تولید محصولات فولادی کاهش قابل توجهی داشته و به نظر می‌رسد با ظرفیت موجود فولاد خام نمی‌توان صنایع پایین دستی را تامین کرد و به همین دلیل وابستگی به تولیدات خارجی بیشتر خواهد شد. همچنین شاخص‌های منفی همچنان وجود دارند و تقاضا نیز ثابت است. البته فشار کاهش تولید خودرو در اثر کاهش تقاضای داخلی نیز وجود دارد. ایران در میان‌مدت
و در شرایطی که برای فروش در بازارهای خارجی مشکلات فراوانی دارد، به صادرات وابسته خواهد بود.
همچنین با وجود تحریم‌های بینالمللی اثرات جدی بر مبادلات تجاری ایران داشته و این کشور راهکارهای متعددی را برای تامین تقاضای داخلی و حفظ رشد بالای تولیدات در چند سال اخیر به کار برده است. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود سطح تولید فولاد ایران همچنان با رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار باشد که البته این نرخ رشد در سال 2014 تا اواخر 2018 (انتهای دوره پیش‌بینی) کاهش خواهد یافت.
وضعیت سیاسی ایران بر بسیاری از توانمندی‌های تجاری کشور اثر گذاشته و تاثیرات منفی آن بر صادرات و واردات فولاد بیانگر آن است که صنایع داخلی باید به دنبال راهی برای پاسخگویی به تقاضا از طریق افزایش تولید و استفاده از موجودهای انبار به منظور ایجاد فضا برای ذخیره‌سازی فولاد
وارداتی باشند.
بر این اساس پیش از آن که تحریم‌های شدید بینالمللی علیه ایران آغاز شود، این کشور بر حجم بالای صادرات به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس متکی بود. البته کشورهای حوزه خلیج فارس نیز همزمان با تداوم تقاضا اقدام اقدام به توسعه ظرفیت‌های خود در منطقه کرده‌اند. این شرایط به این معنی است که قیمت‌های فولاد در ایران به دلیل تلاش شرکت‌ها برای خالی کردن انبارها از طریق فروش با قیمت‌های کمتر، کاهش یافته است.
نقاط قوت: می‌توان گفت استراتژی‌های خودکفایی ایران که به دنبال تحریم‌های شدید بینالمللی طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند، ادامه عملکرد مستمر تجارت را برای این کشور امکانپذیر کرده است. از طرفی صنعت استخراج سنگ آهن از معادن نشان دهنده درجه‌ای از پیشرفت در زنجیره ارزش فلزات است. همچنین انتخاب حسن روحانی، یک مسیر هموارتری را برای سرمایه‌گذاران
خارجی باز کرده که صنعت فولاد نیز از آن بهره خواهد برد.
نقاط ضعف: با توجه به تحریم‌های فعلی،صادرات شدیدا ضعیف است و بهبود قابل توجهی در این زمینه پیش‌بینی نمی‌شود. در وهله دوم هم تحریم‌های فعلی موجب تضعیف سرمایه‌گذاری تجاری خارجی یا مشارکت با شرکت‌های خارجی می‌شود که عوامل موثری برای تقویت ظرفیت و کارایی به شمار می‌روند.
فرصت‌ها: جایگاه ایران در سازمان تجارت جهانی به عنوان یک عضو ناظر، این فرصت را فراهم کرده تا استراتژی‌های موفق کشورهای عضو این سازمان را فرا گرفته و آنها را به کار گیرد. همچنین تغییر دیدگاه‌های سیاسی ترکیه، امکان عمیق‌تر شدن روابط ایران با این اقتصاد به سرعت در حال پیشرفت را فراهم کرده است. بنا بر این انتظار می‌رود با کاهش جزئی تحریم‌ها طی ماه‌های آتی، بخش فلزات منافعی را حاصل کند.
تهدیدها: میزان صادرات ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس به دلیل توسعه ظرفیت آنها و سرمایه‌گذاری این کشورها در صنایع فلزی کاهش یافته است. از سویی فرار سرمایه احتمالا به دلیل تورم بالا و کاهش ارزش پول ادامه می‌یابد. طبق پیش‌بینی‌ها، قیمت‌های فولاد کاهش خواهد یافت و انتظار بهبود این روند نزولی در آینده نزدیک وجود دارد.
پیش‌بینی‌های پنج ساله این گزارش از صنعت فولاد ایران ثابت کرده صنعت فولاد کشور انعطاف قابل توجهی جهت مقابله با تلاش‌های قدرت‌های غربی در انزوای آن از مبادلات خارجی داشته است و با وجود اینکه کاهش مبادلات خارجی اثرات سوئی را بر صنعت فولاد داشته، اما انزوای بینالمللی ایران
نشان‌دهنده آن است که واردات با محدودیت‌هایی همراه خواهد بود. از سویی دیگر عدم کارایی صنایع داخلی در بخش‌هایی از بازارهای مهم نشان می‌دهد که ایران علی‌رغم کاهش مصرف، برای تامین نیازهای داخلی خود در تلاش است. با توجه به اینکه انتظار می‌رود تحریم‌ها به صورت جزئی کاهش یابد، این اعتقاد وجود دارد که بخش فلزات ایران طی سال‌های آتی از رشد معتدلی برخوردار باشد.
همچنین انتظار می‌رود در پنج سال آینده، نرخ رشد تولید فولاد در ایران، آهسته‌تر اما همچنان قوی باشد. البته پیش‌بینی می‌شود از سال 2014، روند نزولی رشد آغاز شود و تا انتهای دوره مورد پیش‌بینی یعنی سال 2018 ادامه یابد.
بنا بر گزارش بیزینس مانیتور، از آنجا که ایران در تلاش برای خودکفایی و مبارزه با تاثیرات تحریم‌های بینالمللی است، روند نسبتا پایداری در صنعت فولاد ایران پیش‌بینی می‌شود.
در واقع با حذف محدودیت‌ها بر روی واردات کالاهای مشخص، کاهش تعرفه‌ها و حذف کلیه سهمیه‌های واردات خودرو، پیشرفت‌هایی در تلاش برای آزادسازی تجاری ایجاد شده است.
همچنین ایران در حال حاضر جایگاه ناظر را در سازمان تجارت جهانی دارد، اما هدف سیاست‌های دولت ایران دستیابی به عضویت در این سازمان است که امید می‌رود در پنج تا شش سال آینده به این هدف برسد. البته با توجه به اینکه عضویت ایران با مخالف شدید آمریکا و سایر شرکا این کشور روبه‌رو است، چنین زمانبندی بسیار خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. همین‌طور مذاکرات سازمان تجارت جهانی به دلیل مسائل سیاسی متوقف شده است.
این گزارش می‌افزاید، ایران 13 گروه تعرفه تجاری دارد که در محدوده چهار تا 174 درصد متغیر است. در اثر سیاست کاهش تدریجی تعرفه‌ها، متوسط نرخ تعرفه‌ها از 27 درصد به 22.6 درصد در سال 2004-2003 کاهش یافت.
بنا بر این گزارش، دولت ایران در حال نهایی کردن برنامه جامع فولاد خود مبتنی بر مسیری به سمت خودکفایی در تولید محصولات فولاد و افزایش صادرات در سال 2013 است. تمرکز این برنامه بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، به ویژه در بخش معدن جهت بهبود ظرفیت سنگ آهن است. هدف این برنامه افزایش ظرفیت تولید فولاد از 20 میلیون تن در سال 2012 به 55 میلیون تا سال 2025 است که البته هدف کوتاه‌مدت آن هم افزایش 48 میلیون تنی تا سال 2015 است.
در این گزارش تحلیلی آمده است، خودکفایی ایران در تولید شمش در میان‌مدت به امنیت و پیشرفت مناسب سرمایه‌گذاری برای 10 تا 12 کارخانه فولاد در حال ساخت با ظرفیت کلی تولید بین چهار تا پنج میلیون در سال بستگی دارد که حداقل چهار مورد از این کارخانه‌ها توسط بخش خصوصی توسعه یافته است. همچنین به دلیل دشواری‌های تامین مالی و سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در تولید که نتیجه مستقیم تحریم‌های بینالمللی است، در مورد توانایی ایران در رسیدن به این اهداف تردید وجود دارد.
بر این اساس تحریم‌ها بر روی توان صادراتی ایران و جذب سرمایه تاثیر خواهد گذاشت و دستیابی به اهداف بلندمدت دولت در تولید فولاد را بسیار سخت‌تر خواهد کرد.
پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که تولید فولاد به نحوی روزافزون به مبادلات خارجی در بازار داخلی اختصاص یابد و سطح واردات و صادرات با ادامه یافتن تحریم‌ها به احتمال زیاد کاهش خواهد یافت.
همچنین در صورت تحقق افزایش ظرفیت مورد نظر، پیش‌بینی می‌شود به دلیل کاهش صادرات، توان استفاده از ظرفیت واحدهای تولیدی به همراه بی‌ثباتی بالقوه بازار به سودآوری صنعت فولاد ایران آسیب جدی وارد کرده است.
علاوه بر این، به دلیل وجود برخی مشکلات در حوزه فناوری ناشی از کمبود سرمایه‌گذاری و مهارت که از طریق سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان عمده جهانی به دست می‌آید، صنعت داخلی توان پاسخگویی مناسب به نیازهای کشور را نخواهد داشت.
البته به نظر می‌رسد هنوز تعهدات پروژه‌هایی که برای آینده مورد توافق و برنامه‌ریزی قرار گرفته‌اند، مانند توافقات بین چین و ایران وجود دارند که باعث بهبود پیش‌بینی‌ها در مورد تقویت رشد تولید فولاد در میان‌مدت (2013 تا 2018) خواهد شد.
طبق گزارش‌های هفته‌نامه اخبار مهندسی، دولت چین پیشنهاد ساخت یک مسیر حمل و نقل ریلی جدید را به ایران ارائه کرده است. هدف این خطوط ریلی، ایجاد امکان حمل و نقل ریلی کالاها از چین به اروپا از طریق خاورمیانه است. هزینه این پروژه دو میلیارد دلار است و از تهران شروع شده و تا مرز
خسروی در عراق ادامه خواهد داشت.
این مسیر، خدمات مسافری را هم ارائه می‌دهد. طبق اظهارات وزیر راه و شهرسازی، ایران به دنبال تامین سرمایه در ساخت این مسیر است. البته با کنار کشیدن چین به عنوان غول آسیایی از توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی با اعتبار 4.7 میلیارد دلاری در روابط ایران- چین مشکلاتی ایجاد