در حالی تولید ثروت ملی در حوزه معدنکاری، فقط با اکتشاف معادن تازه و تکمیل اکتشاف ذخایر قبلی امکان‌پذیر است که به اعتقاد برخی کارشناسان، اکتشاف ذخایر معدنی در کشور به‌طور سطحی صورت گرفته است. در همین حال، آمار اعلام شده از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز نشان می‌دهد که تنها در هفت درصد کل کشور عملیات اکتشاف معدنی به اتمام رسیده است.
میزان ذخایر معدنی شناخته شده کشور در شرایط کنونی، تقریبا 60 میلیارد تن برآورد شده، این در حالی است که بخش عمده‌ای از مناطق مستعد و آینده‌دار معدنی در کشور با توجه به ساختار زمین‌شناسی و عدم شناخت واقعی ذخایر، اطلاعات و نداشتن امکانات کافی در انجام عملیات اکتشاف، هنوز از دسترس مطالعات و عملیات اکتشافی مهندسی دور مانده است.
گفته می‌شود جایگاه ایران از لحاظ ذخایر معدنی در خاورمیانه بی‌نظیر و ارزش امروز ذخایر کشف شده در کشور طبق آخرین اطلاعات موجود، بیش از 770 میلیارد دلار برآورد شده است. به رغم ضعف عملیات شناسایی ذخایر معدنی که در شرایط کنونی به صورت سطحی برآورد شده، سه درصد از ذخایر شناخته شده معدنی جهان در ایران قرار دارد.
امروز نقش بخش معدن در توسعه تولیدات صنعتی و معدنی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم کاملا مشخص است؛ با این حال این بخش با ضعف‌های متعددی در مسیر توسعه (از اکتشاف تا بهره‌برداری) مواجه است.
عدم حمایت‌های تشویقی، مشخص نبودن ارزش سخت کاری معدنکاری در اقتصاد و جامعه، ابزار کار فرسوده، نظارت غیرعلمی، عدم تجربه کاری دست‌اندرکاران، مقررات دست و پاگیر، همسو نبودن با دانش روز دنیا، عدم همفکری و فقدان تشکل‌ها، مشکل‌آفرینی سازمان‌های غیرمعدنی و عدم تمایل نیروهای تربیت شده به کار در معادن از مهم‌ترین ضعف‌های معدنکاری در کشور است.
در این خصوص وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز پهنه‌بندی معادن، نقشه‌های کالک و پرونده‌های صادر شده راکد را از جمله موانع توسعه بخش معدن اعلام میکند.
محمدرضا نعمت‌زاده در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد»، با اشاره به اینکه در بخش معدن موانعی ایجاد شده بود که در حال حاضر رفع این موانع در دستور کار قرار گرفته، می‌گوید: پهنه‌بندی معادن یکی از موانعی بود که باید برداشته می‌شد و به منظور رفع این مشکل، پهنه‌بندی را آزاد کردیم و در بررسی‌های صورت‌گرفته نیز مشخص شد که آزادسازی 80 درصد پهنه‌بندی‌ها به راحتی امکان‌پذیر است، هرچند اقدام صورت گرفته مخالفان بسیاری داشت. به گفته نعمت‌زاده، در حال حاضر اکتشاف در هفت درصد کل کشور صورت گرفته یا در حال انجام است.
وزیر صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه برای پیشبرد کار به نقشه راه نیاز داریم، افزود: ما از نقشه‌های یک صدهزارم تنها 172 برگ در اختیار داریم که برای کل کشور بسیار کلی است. از سوی دیگر، ما باید حدود 10 هزار شیت نقشه یک 50 هزارم و یک 25 هزارم داشته باشیم، این در حالی که تعداد نقشه‌های ما برای این مقیاس تنها 200 نقشه است.
اظهارات وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد کمبود نقشه‌های زمین‌شناسی در حالی است که گزارش 11 ماه منتهی به بهمن 92 سازمان زمین‌شناسی و اکتشاف معدنی از تهیه این نقشه هم این موضوع را تایید میکند؛ به‌طوری‌که در سال گذشته تنها دو ورقه نقشه‌های زمین‌شناسی یک صدهزارم تهیه شده است.
جمع‌آوری نقشه‌های کالک یکی دیگر از اقداماتی است که وزیر صنعت، معدن و تجارت به آن اشاره کرده و در این خصوص، می‌گوید: دقیق نبودن نقشه‌های کالک مشکلات بسیاری به وجود آورده بود که در حال حاضر این نقشه‌ها جمع‌آوری شده‌اند و تمام اطلاعات وارد کامپیوتر شده که این امر امکان دسترسی از تمام استان‌ها به نقشه‌های معدنی را فراهم میکند. از سوی دیگر، امکان دسترسی به اطلاعات معادن از سراسر دنیا تا پایان سال نیز فراهم خواهد شد.
وزیر صنعت، معدن و تجارت پروانه‌های بهره‌برداری راکد را نیز یکی دیگر از موانع بخش معدن دانست و در این خصوص گفت: در سال‌های اخیر پروانه‌های بهره‌برداری بسیاری صادر شده که راکد مانده‌اند.
وی افزود: به مالکان این پروانه‌ها 3 تا 6 ماه بسته به نوع پروانه صادر شده، مهلت دادیم تا نسبت به فعال کردن معادن اقدام کنند و در غیر این صورت مجوز آنها باطل خواهد شد. به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت، در حال حاضر نزدیک به 5400 معدن فعال در کشور (علاوه بر 3500 معدن شن و ماسه) فعال است.
اكتشافات سيستماتيك با كمك خصوصي‌ها
معاون امور معادن و صنايع معدني ايران نیز در این خصوص به «شاتا»، گفت: آنچه در بخش معدني در دولت يازدهم هدف گذاري شده، اكتشافات معدني سيستماتيك بوده كه اين مهم با كمك بخش خصوصي و سرمايه‌گذاران داخلی و خارجي صورت مي‌گیرد. جعفر سرقيني با بيان اين مطلب افزود: شيوه‌هاي سنتي اكتشاف بايد كنار گذاشته و فناوري‌هاي جديد جايگزين آن شود.
وي در بيان مزيت‌هاي معادن ايران گفت: ايران بهشت زمين‌شناسان است و اين موضوع در دانشكده‌هاي معدن خارج از كشور همواره يادآوري مي‌شود؛ چراكه دسترسي به پديده‌هاي زمين‌شناسي و عرصه‌هاي زمين‌شناسي خيلي راحت‌تر از بقيه كشورها است. به گفته سرقيني، پوشش گياهي در ایران خيلي كم است و عرصه و پهنه كشور براي اكتشاف پهنه مناسب است. از سوي ديگر از لحاظ زمين‌شناسي جوان حساب شده؛ يعني كاني‌زايي‌هاي متنوع و بسيار خوبي را مي‌توانيم در ایران انتظار داشته باشيم. معاون وزير صنعت، معدن و تجارت با اشاره به اينكه پهنه‌های ارائه شده وسعت قابل توجهي دارند، گفت: در واقع تعدادي از مناطق كشور كه از لحاظ اكتشافي اميدواركننده بوده و در آن كاني‌زايي‌هاي قابل توجهي داشتيم، در قالب پهنه به مردم عرضه می‌کنیم تا آنها در اين عرصه‌ها سرمايه‌گذاري كنند. وی ادامه داد: استان‌ها حداکثر چهار ماه مهلت دارند تا فراخوان پهنه‌های اکتشافی را انجام دهند.
گزارش عملکرد 11 ماه منتهی به بهمن 92 سازمان زمین‌شناسی و اکتشاف معدنی