پرعیارسازی سنگ‌ها و کانی‌های معدنی، اصطلاحی است که برای کم کردن باطله‌ها، شامل خاک‌ها و عناصر مزاحم از ماده معدنی مورد نظر صورت می‌گیرد.
با این اقدام ارزش ماده معدنی و به اصطلاح ارزش‌افزوده آن بالا می‌رود. مهدی کرباسیان معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس هیات عامل سازمان معادن و صنایع معدنی کشور اخیرا در گفت‌وگویی از برنامه‌های آتی سازمان ایمیدرو در جهت پرعیارسازی مواد معدنی و بالا بردن ارزش‌افزوده آن خبر داده است و در این راه به جذب و جلب مشارکت ۱۰ شرکت خصوصی اشاره کرده است. موضوعی که نشان از اهمیت این موضوع داشته و به نظر می‌رسد با ایجاد سیاست‌های اینچنینی می‌تواند زمینه رشد و توسعه اقتصاد معدنی کشور را فراهم کند.
توجیه اقتصادی دارد
پرعیارسازی ماده معدنی چیست و برای چه مواد معدنی کاربرد دارد؟ رییس دانشکده پلی تکنیک دانشگاه امیرکبیر در این خصوص می‌گوید: عیار هر معدن به میزان فلز و کانی موجود در وزن خاک تعریف می‌شود و این عیار تا زمانی که بالا نیامده و به اصطلاح استخراج نشده است به یک میزان مشخص است ولی پس از استخراج باید یکسری کارها بر روی آن انجام شود تا عیار ماده معدنی بالا برود و باطله‌ها از آن جدا شود.
وی ادامه می‌دهد: به عنوان مثال عیار مسی که استخراج می‌شود برای اینکه اقتصادی باشد 0.25 درصد است یعنی از هر کیلو 2.5 گرم مس به دست می‌آید. عیارسازی هم معمولا در یک مرحله انجام نمی‌شود بلکه شامل چندین مرحله است و گذراندن هر مرحله به ارزش‌افزوده بالاتر برای آن ماده معدنی می‌انجامد.
دکتر پرویز معارف‌وند با عنوان اینکه هر چه عیارسازی ماده معدنی مراحل بیشتری را بگذراند خریدار بهتری دارد می‌افزاید: البته مراحل و روند افزودن عیار در مواد معدنی متفاوت است. به‌طور مثال در سنگ‌آهن سنگ‌هایی که استخراج می‌شوند عمدتا ۲۰ تا ۴۰درصد عیار دارند ولی با این عیار قابل فروش نیستند. البته سنگ با عیار ۴۰ تا ۶۰درصد را می‌توان به‌طور مستقیم فروخت ولی سنگ با عیار بالای ۶۰درصد را راحت می‌توان به خریدار ارائه داد. به همین دلیل برای اینکه سنگ استخراج شده به راحتی به فروش برسد عیار آن را بالا می‌برند و با قیمت بهتری به فروش می‌رسانند.
وی با بیان اینکه تمامی معادن به پروسه پرعیارسازی نیاز دارند اظهار می‌دارد: طلای موجود در طبیعت برای اینکه صرفه اقتصادی داشته باشد باید حداقل ۳ تا ۴ گرم در تن باشد و باید مراحل تغلیظ را تا رسیدن به مرحله نهایی انجام بدهد تا قابل استفاده باشد حتی زغال‌سنگ نیز باید پرعیارسازی شود.
معارف‌وند در پاسخ به این سوال که پرعیارسازی امری مقرون به‌صرفه در تمامی مواد معدنی هست یا خیر می‌گوید: حتما توجیه اقتصادی دارد چراکه طی کردن هر مرحله که هزینه می‌شود، آورده بیشتری برای معدنکار دارد و در حقیقت این ارزش‌افزوده به شکل تصاعدی بالا می‌رود پس کاملا توجیه اقتصادی دارد.
وی با اشاره به اینکه بحث پرعیارسازی و کنسانتره سازی از موادمعدنی بیشتر در مس خیلی قوی بوده است توضیح می‌دهد: مجتمع مس میدوک و سنگون پروسه بسیار کاملی در این بخش دارند همچنین در معادن سنگ‌آهن و سرب و روی تا مرحله تولید شمش یا فولاد پیش می‌رود ولی در برخی معادن هنوز خام‌فروشی داریم و لازم است کمی جلوتر برویم ولی درمورد نیکل و کروم برای تغلیظ و پرعیارسازی به کارخانجات کنسانتره‌سازی نیاز دارند که این معادن نیز جزو کارخانجات با تکنولوژی بالا نیستند و فقط یکسری ماشین‌آلات حجیم و سرمایه نیاز دارند. ماشین‌آلات مورد استفاده برای پرعیارسازی مواد معدنی، یکسری دستگاه‌های سنگ‌شکن، جداکننده و دستگاه‌هایی است که با روش شست‌وشو و حلال در آب، عناصر مزاحم را از ماده معدنی جدا می‌کنند لذا تردید در احداث کارخانجات کنسانتره‌سازی و از دست دادن زمان در این رابطه، فقط به ما ضرر خواهد زد.
خام‌فروشی اصطلاح درستی نیست
یک تفکر منطقی این سوال را مطرح میکند که چرا در حالی که همگان می‌دانند انجام پروسه تغلیظ‌سازی در مواد معدنی، ارزش‌افزوده بسیار بالایی دارد هنوز اقدام به خام‌فروشی می‌کنیم و نمی‌توانیم سرمایه‌گذاران را مجاب به سرمایه‌گذاری در بخش ایجاد خط ارزش‌افزوده کنیم؟ آیا راحتی در بحث خام‌فروشی دلیل قانع‌کننده‌ای برای چوب حراج زدن بر سرمایه‌های زیرزمینی است یا دلایل دیگری مطرح است؟
مدیرعامل معدن سنگ‌آهن چادرملو در این‌باره می‌گوید: پرعیارسازی در اکثر معادنی که با باطله همراه هستند صورت می‌گیرد و تقریبا شامل تمامی معادن می‌شود، مخصوصا در سرب و روی و سنگ‌آهن و زغال‌سنگ که بلافاصله بعد از استخراج قابل استفاده نیستند. یکی به این دلیل که با خاک و سنگ فراوان همراه هستند و دیگر اینکه عناصر مزاحم دارند که باید حذف شوند یا به حداقل برسند تا عیار کانی مورد نظر به حد مطلوب برسد. این حد مطلوب برای سنگ‌های آهن ۵۰درصد است که برای استفاده در صنایع فولادسازی باید به ۶۷ درصد برسد.
محمود نوریان ادامه می‌دهد: سنگ‌آهن در اولین مرحله باید تبدیل به کنسانتره شده و سپس به گندله و پس از احیا به آهن اسفنجی تبدیل شود و سپس تبدیل به فولاد گردد. برای کوره‌های بلند از آهن تغلیظ شده در حد ۶۲درصد استفاده می‌کنند. درباره زغال‌سنگ نیز معمولا استخراج شده‌ها عیار پایینی دارند و باید حتما مرحله تغلیظ را بگذرانند تا به حد مورد نیاز در صنایع کک‌سازی برسد.
وی در پاسخ به سوال ما درخصوص ترجیح برخی معادن به خام‌فروشی به جای پر عیارسازی می‌گوید: اصولا آنچه به‌عنوان خام‌فروشی مطرح است، معنی ندارد چراکه خام‌فروشی یعنی سنگ به‌صورت کلوخه است که به هیچ‌وجه چنین اتفاقی نمی‌افتد چون خریداری وجود ندارد. آنچه که بیشتر مد نظر انتقادکنندگان است طی نکردن تمام مراحل پرعیارسازی در یک ماده معدنی است که آن‌هم در معادن مختلف دلایل خاص خود را دارد.
او اضافه میکند: در سنگ‌آهن، اولین مرحله فروش سنگ دانه‌بندی شده است که حداقل یک مرحله تغلیظ را گذرانده تا به مرحله دانه‌بندی شده رسیده است. سنگ‌آهن زیر عیار ۵۹ تا ۶۲درصد خریدار ندارد.
وی در ادامه درخصوص توجیه اقتصادی داشتن پرعیارسازی و درصد ایجاد ارزش‌افزوده در معادن سنگ‌آهن می‌گوید: نمی‌توان حکم داد که چقدر ارزش‌افزوده ایجاد میکند چراکه به نوع معدن و عمق آن و همچنین عناصر مزاحم بستگی دارد، به‌عنوان مثال معدن چادرملو با مشکل عنصر فسفر در سنگ‌آهن روبرو است و یک مرحله از تغلیظ را باید به این امر اختصاص دهد که فسفرزدایی کند ولی خیلی از معادن دیگر با چنین مشکلی مواجه نیستند و لذا با هزینه کمتری برای تغلیظ کانی روبه‌رو هستند. ضمن اینکه به عوامل دیگری مانند دسترسی به معادن و زیرساخت‌های آن نیز بستگی دارد تا نرخ نهایی سود و صرفه اقتصادی یک معدن مشخص شود.
وی همچنین در ادامه درخصوص اطلاق خام‌فروشی به معادن سنگ‌آهن توضیح می‌دهد: مسلما تغلیظ و پرعیارسازی اجتناب‌ناپذیر است ولی امکان سرمایه‌گذاری و نصب کارخانجات کنسانتره برای معادن کوچک صددرصد خصوصی که کل برداشت سنگ‌شان در سال به ۳۰۰هزار تن هم نمی‌رسد توجیه اقتصادی ندارد. پیشنهاد تجمیع سنگ‌آهن این معادن کوچک و کنسانتره‌سازی کل آن نیز امکان ندارد چراکه معادن سنگ‌آهن از عیارهای متفاوت و عناصر مزاحم مختلفی برخوردار است و این نوعی فشار غیرمنطقی بر معادن کوچک خصوصی است. ضمن اینکه مقایسه مواد معدنی با یکدیگر در روند تغلیظ و توجیه اقتصادی داشتن آن، کار درستی نیست چراکه بسیار متفاوت است.