یکی از پیش‌نیازهای مهم در شکل‌گیری و توسعه متوازن هر صنعت خاص، داشتن اطلاعات جامع و فراگیر از کلیه واحدهای تولیدی فعال در آن صنعت، نقشه جغرافیایی از جانمایی کلیه واحدهای تولیدی، فرآیندها و ظرفیت تولید واحدها، اطلاعات محصولات و به‌طور کلی آمار کلیدی و شاخص از آن صنعت برای فعالان و سرمایه‌گذاران است. با توجه به فقدان این مهم در یکی از استراتژیک‌ترین صنایع تولیدی کشور یعنی صنعت فولاد، چندی پیش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران به فکر تدوین اطلس ملی فولاد افتاد که در این راستا اطلاعات جامعی را از کلیه واحدهای تولیدی زنجیره فولاد کشور از معادن تا محصولات نهایی جمع‌آوری و آن را در قالب یک اطلس ملی تدوین کرد. در آستانه برگزاری همایش «صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار»، مهندس سیدمحمدرضا دانشگر به‌عنوان مجری تدوین این اطلس ملی و یکی از باسابقه‌ترین کارشناسان صنعت فولاد به بیان جزئیات این طرح پرداخت و از دلایل شکل‌گیری آن سخن گفت.
اطلس ملی فولاد که شما مجری تدوین آن هستید چه اهدافی را دنبال میکند و قرار است چه ابهاماتی را در صنعت فولاد کشور برطرف کند؟
تا حدود 20 سال پیش، صنعت فولاد به‌عنوان یک صنعت استراتژیک و ملی، منحصر به سه یا چهار کارخانه بزرگ دولتی بود که بخشی از نیاز فولاد کشور را تامین کرده و مازاد آن نیز از خارج کشور تامین می‌شد. از اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد به تدریج ورود واحدهای نیمه دولتی و خصوصی به عرصه تولید فولاد آغاز شد. اما از اواخر دهه هشتاد شمسی بود که ورود بخش خصوصی به صنعت فولاد آهنگ تندتری به‌خود گرفت و موج ورود و خودنمایی فولادسازان کوچک و متوسط در این صنعت پدیدار شدند. کارخانه‌های جدید فولادسازی در مقیاس‌های کوچک و متوسط و عمدتا در بخش‌های ذوب و نورد یکی پس از دیگری راه‌اندازی و وارد بازار فولاد کشور شدند. امروزه تعداد بازیگران صنعت فولاد بسیار زیاد شده است. بیش از 130 واحد فولادسازی بالای 30 هزار تن تا چند میلیون تنی در سراسر کشور وجود دارند که تقریبا همه آنها در کنار تولید روزمره خود طرحی نیز برای توسعه و افزایش ظرفیت در دست احداث دارند. به غیر از این نزدیک به 80 طرح فولادی دولتی و خصوصی جدید در بخش‌های گندله‌سازی، آهن اسفنجی، ذوب و نورد در دست ساخت است که هر کدام ظرفیت اسمی از صد هزار تن تا 5 میلیون تن دارند. در حال حاضر بسیاری از فولادسازان یا مدیران طرح‌های فولادی کشور از مشخصات سایر واحدهای صنعتی و طرح‌های در دست احداث بی‌اطلاع هستند. اما آگاهی از کم و کیف واحدهای فولادی کشور مساله‌ای است که تمام فعالان و سرمایه‌گذاران این صنعت برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک خود به آن نیازمندند تا علاوه بر پوشش دادن نیاز کشور به محصولات فولادی قادر به تامین مواد اولیه، فروش محصولات و در نهایت سودآوری و رقابت در این عرصه نیز باشند.
همچنین بسیاری از واحدهای بالادستی و سرویس دهنده‌های صنعت فولاد مانند شرکت‌های مهندسی فولاد، تامین‌کنندگان مواد اولیه، فرآورده‌های نسوز، کوره ذوب و عملیات حرارتی، خطوط نورد، قطعات و تجهیزات صنعت فولاد و... نیازمند اطلاعات جامعی از بازار مشتریان و رقبای خود هستند که به‌طور قطع از مخاطبان این طرح خواهند بود.
تهیه و انتشار نقشه‌های جغرافیایی صنعتی به همراه بانک اطلاعاتی مربوطه از سال‌ها پیش در کشورهای صنعتی جهان مرسوم بوده است. به‌عنوان مثال اطلس‌های جهانی فولاد همه ساله توسط موسسه معتبر Platts منتشر شده و حاوی اطلاعات و پراکندگی جغرافیایی فولادسازان معتبر دنیا است. مشابه نقشه‌های فوق برای صنعت نفت و گاز کشور نیز از سال‌ها قبل تهیه می‌شده اما برای صنعت فولاد هنوز انجام نشده است. به هر ترتیب در حال حاضر هیچ مرجع جامع یا نمونه مشابهی برای نقشه فولاد در کشور ایران که دربرگیرنده تمام حلقه‌های تولید فولاد باشد وجود ندارد، از این‌رو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران به‌عنوان یک تشکل فراگیر و تخصصی که اکثر تولیدکنندگان فولاد کشور را دربرمی‌گیرد، در این راستا پیشقدم شده و به یاری خداوند متعال اقدام به تعریف طرحی برای پاسخگویی به نیازهای فوق و تهیه مجموعه‌ای جامع و کاربردی تحت عنوان «اطلس ملی فولاد ایران» کرده است. با استفاده از اطلس ملی فولاد، مدیران واحدهای فولادی و سایر فعالان این صنعت قادر خواهند بود اطلاعات دقیقی از وضعیت فعلی واحدها و طرح‌های فولادی کشور و همچنین سایر عوامل و زیرساخت‌های تاثیرگذار بر این صنعت به دست آورند. به یاری خدا ویرایش اولیه اطلس چاپ و در نمایشگاه متافو تهران رونمایی شد و پکیج نهایی شامل نقشه و کتاب اطلس ملی فولاد ایران در ماه‌های آینده رونمایی و عرضه خواهد شد که شامل اطلاعات جامع و دقیقی از کل مختصات واحدهای صنعت فولاد ایران و همچنین زیرساخت‌های مربوطه است.
شرایط حال حاضر بازارهای داخلی و جهانی فولاد به سمت رکود گسترده‌ای سوق پیدا کرده است، آینده این بازارها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تداوم کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و نزول بهای سنگ‌آهن به نرخ‌هایی کمتر از 70 دلار در هر تن، موجی از کاهش قیمت‌ها را به بازارهای گوناگون از جمله فولاد که خود از قبل به واسطه رکود و بی‌تحرکی زیاد معاملات در بازار داخل آمادگی هرگونه کاهش قیمت را داشت، تحمیل کرده است. بر این اساس همسو با تنزل قیمت فولاد در بازارهای جهانی -در پاسخ به اوضاع نه چندان مثبت اقتصادی در اروپا، ژاپن و بعضا کشور چین و از طرفی کاهش قیمت مواد اولیه تولید مصنوعات فولادی (نفت و سنگ‌آهن)- در بازارهای داخل هم با تکرار سریال ریزش قیمت‌ها مواجهیم. با توجه به روند کج‌دار و مریز فعلی در بازار آهن و از طرفی مسیر نزولی قیمت نفت و مواد معدنی از جمله سنگ‌آهن در بازارهای جهانی و همچنین تلاش چین و روسیه برای صادرات فولاد ارزان قیمت به بازارهای هدف، اخیرا بحث‌ها و تلاش‌های زیادی در ایران و سایر کشورها پیرامون اتخاذ انواع سیاست‌های حمایتی و اقدامات ضددامپینگی مانند وضع و افزایش انواع تعرفه روی واردات فولاد صورت گرفته است تا به مدد این کار تا زمانی که امیدی به احیای بازارهای داخلی نیست، لااقل صنایع فولادی در معرض خطر نابودی و از گردونه خارج شدن به دلیل ورود سیل عظیمی از کالاهای ارزان‌قیمت چینی قرار نگیرند و به نوعی از شرایط بد فعلی به وضعیت بدتری سقوط نکنند، اما تاکنون درخصوص تعرفه واردات فولاد ساختمانی نتیجه قطعی حاصل نشده است. این در حالی است که با نصف شدن ارزش روبل روسیه خطر دامپینگ محصولات روسی نیز به شدت بازار داخل را تهدید میکند.
در شرایط رکود عمیق فعلی در بازار مصرف داخلی فولاد چه حمایت‌هایی را از تولیدکنندگان و فعالان صنعتی این حوزه به کمک اقدامات دولت و وزارت صنعت لازم می‌دانید و چشم‌انداز خروج از رکود این صنعت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در حال حاضر مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در میان فعالان فولادی علاوه بر بررسی و تحلیل برخی متغیرهای کلیدی در لایحه بودجه ٩٤ و اثر آن بر صنعت فولاد، بحث کاهش قیمت انواع فولاد در بازارهای جهانی و احتمال دامپینگ این محصولات به بازار کشورهای دیگر از جمله منطقه خاورمیانه و ایران است که این مساله به دنبال مازاد عرضه فولاد روسیه و کاهش قیمت آن در بازارهای جهانی و پیش‌بینی این مساله که بازار ایران به‌عنوان بازاری جذاب مورد نظر فولادسازان این کشور برای واردات خواهد بود، رنگ و بوی جدی‌تر و هشدار‌گونه‌ای به خود گرفته است. تاکنون باوجود آنکه تلاش‌های زیادی از سوی اعضای انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران و رایزنی‌های گسترده این انجمن با وزارت صنعت، معدن و تجارت برای وضع و افزایش تعرفه روی واردات محصولات فولادی به کشور انجام شده، اما تا به حال هیچ‌گونه اظهارنظر رسمی از جانب مسوولان وزارتخانه در ارتباط با اینکه روی چه محصولی و اینکه میزان تعرفه به چه میزان خواهد بود سخنی به میان نیامده است. اما به هر ترتیب، برای کمک به واحدهای تولیدی لازم است تا در اولین قدم با وضع تعرفه‌های جبرانی و آنتی‌دامپینگ جلوی واردات بی‌رویه فولاد به کشور گرفته شود و در قدم‌های بعدی همان‌طور که مجلس شورای اسلامی نیز چند روز پیش در لایحه رفع موانع تولید مصوب کرد برای تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی اعم از «واحدهای صنعتی»، «معدنی»، «کشاورزی»، «حمل‌و‌نقل»، «صنوف تولیدی»، «بنگاه‌های دانش‌بنیان» و «شرکت‌های صادراتی» در حال کار، حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این قانون، دستورالعمل اجرایی افتتاح حساب ویژه تامین سرمایه در گردش در چارچوب قانون عملیات بانکی بدون ربا به شبکه بانکی کشور ابلاغ و اجرا شود که در صورت اجرای به موقع این قانون، اقدام خوب و موثری برای کاهش بار مشکلات تامین نقدینگی واحدهای تولیدی از جمله فولادی‌ها به شمار می‌رود.
به گزارش استیل ایران، وی همچنین در پاسخ به سوال فوق مبنی بر این که ایران مزیت‌های بی‌شماری در زمینه مواد معدنی به خصوص سنگ‌آهن دارد، اما زنجیره فولاد در کشور کامل نیست و نواقص بی‌شماری دارد. در حال حاضر این ناهماهنگی بیشتر در مورد کدام بخش این زنجیره دیده می‌شود و چرا؟گفت:
نگاهی به ظرفیت‌های فعلی زنجیره فولاد در 4 بخش اصلی گندله‌سازی، احیای مستقیم، ذوب و نورد نشان می‌دهد که به‌رغم برخوردار بودن از مزیت‌های مواد معدنی بی‌شمار، سرمایه‌گذاری و توسعه در این بخش به‌صورت متوازن انجام نشده است به‌خصوص در دو بخش گندله و آهن اسفنجی با کمبود مواجه هستیم. در سال 92 تولید سنگ آهن خام 51 میلیون تن، کنسانتره 24 میلیون تن و فولاد خام 17 میلیون تن (با احتساب فولادسازان بخش خصوصی) بوده است و نیاز به تولید 29 میلیون تن کنسانتره و 25 میلیون تن گندله برای تامین نیاز داخلی برآورد شده است و تمایل سرمایه‌گذاران در سال‌های قبل نیز به سرمایه‌گذاری در بخش‌های زودبازده مانند ذوب و نورد بوده است. در حال حاضر ظرفیت واقعی تولید آهن اسفنجی در کشور 13 میلیون تن است و تولیدکنندگان فعلی آهن اسفنجی در ایران عبارتند از: فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، فولاد خراسان، فولاد هرمزگان، فولاد کاوه جنوب، فولاد ارفع(یزد)، فولاد غدیر ایرانیان(یزد)، فولاد سیرجان ایرانیان (کرمان). همچنین بیش از 10 طرح احیا مستقیم با ظرفیت‌های 800 هزار تن به بالا در حال ساخت هستند که پیش‌بینی شده از سال 94 به تدریج به بهره‌برداری برسند. تعدادی از آنها مربوط به طرح‌های فولادی 8 گانه استانی هستند که شامل دو بخش احیا و ذوب بوده و پیشرفت بخش احیا در آنها بین 50 تا 80 درصد است و بیشتر آنها به بخش خصوصی واگذار شده‌اند. در همین حال تولید فعلی گندله حدود 20 میلیون تن بوده و در مجموع طرح‌های در دست احداث 50 میلیون تن است.