گندله‌سازی یکی از حلقه‌های زنجیره تولید فولاد است که ایران در این بخش مشکلات زیادی دارد.در حقیقت واحدهای گندله‌سازی که حلقه سوم بعد از استخراج سنگ‌آهن و تبدیل آن به کنسانتره است به آن صورت توسعه نیافته و نتوانسته‌اند نیاز واحدهای تولید آهن اسفنجی و سپس فولاد را که در یک رشد نامتوازن از تولید کنسانتره و گندله پیشی گرفته‌اند، پاسخگو باشند.
درحال‌حاضر تولید سنگ‌آهن ایران وضعیتی بهتر از بخش فولاد دارد. تولید سالانه ۴۰ میلیون تن سنگ‌آهن قادر به پشتیبانی از تولید ۲۵ میلیون تن فولاد است اما در بخش کنسانتره و گندله اوضاع به این خوبی نیست.
به گفته جعفر سرقینی، معاون معدنی وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در سال به 8.5 میلیون تن دیگر گندله نیاز دارد که به اندازه ۸ استادیوم آزادی می‌شود. واردات نیز تمام مشکلات این بخش را رفع نمی‌کند چراکه واردات گندله تابع شرایط خاصی است و نمی‌توانیم هر زمان به هر میزان که احتیاج داشته باشیم، گندله وارد کنیم به همین دلیل آمار نشان می‌دهد واحدهای فولادسازی در ۹ ماه امسال تنها موفق به واردات یک میلیون و ۳۵۰ هزار تن گندله شده‌اند.
گندله چیست؟
گُندله یعنی گلوله‌های تولید شده از نرمه سنگ‌آهن و سایر مواد افزودنی که نخست خام و سپس پخته شده و سخت می‌شود و برای احیا به روش سنتی تولید آهن در کوره بلند یا روش‌های متعدد احیای مستقیم به کار می‌رود.
کنسانتره به صورت کانه‌های آهن دانه‌ریزی است که به این شکل فیزیکی قابل مصرف نیستند و این نرمه‌ها، تراوایی گاز را در بار کوره بلند به صورت ناموزون کاهش می‌دهند و عملکرد کوره بلند را مختل می‌کنند. همین‌طور در کارخانه احیای مستقیم نیز باعث بروز مشکلاتی می‌شوند، بنابراین نرمه‌های آهن را به صورت گندله در می‌آورند که به عنوان فرآورده میانی از معدن تا کوره‌های تولید آهن و فولاد محسوب می‌شوند. از آنجایی که گندله‌ها ماده اولیه به شمار می‌آیند، لذا باید درکوره‌های احیا ویژگی مکانیکی، شیمیایی و حرارتی مطلوبی را داشته باشند. درواقع هدف واحد گندله‌سازی تبدیل کنسانتره آهن به گندله آهنی با هندسه و تخلخل یکنواخت است.
گندله‌ها دارای خواص زیر هستند: توزیع یکنواخت ابعاد به طور عمده از ۹ تا ۱۶ میلیمتر، تخلخل زیاد و یکنواخت ۲۵ تا ۳۰ درصد، ترکیب کانی‌شناختی یکنواخت به شکل هماتیت یا ترکیبات هماتیت‌دار احیاشونده، استحکام مکانیکی زیاد و یکنواخت، مقاومت به سایش، استحکام مکانیکی کافی حتی در برابر تنش گرمایی در محیط‌های احیاکننده و قابلیت چسبندگی کم. برای تبدیل کنسانتره آهن به گندله باید مراحل مختلفی طی شود مانند: انتقال مواد خام، آسیاب و خردایش مواد اولیه، مخلوط‌سازی مواد اولیه، تولید گندله خام، کوره پخت گندله، غبارگیری، تامین آب خنک‌کننده، انتقال محصول نهایی، سیستم تصفیه آب، تولید هوای فشرده و آزمایشگاه.
وضعیت تولید گندله در کشور
احمد دنیانور، مدیرعامل فولاد جنوب درباره روند توسعه واحدهای گندله‌سازی می‌گوید: در ایران نزدیک به ۵۰ میلیون تن سنگ‌آهن تولید می‌شود که از این میزان ۲۶ میلیون تن مورد استفاده کارخانه‌های گندله‌سازی است و ۲۴ میلیون تن نیز به صورت خام صادر می‌شود. وی می‌افزاید: به این ترتیب از این مقدار سنگ‌آهن در کارخانه‌های گندله‌سازی، 12.5 میلیون تن تبدیل به گندله می‌شود که با توجه به نیاز کارخانه‌های فولادسازی همچنان به 8.5 میلیون تن گندله نیاز داریم.
او با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر در مورد توسعه واحدهای کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی کار چندانی انجام نشده، ادامه می‌دهد: سنگ‌آهن باید تبدیل به کنسانتره شود و بعد از گذراندن مرحله فشار و پخت می‌تواند مورد استفاده فولادسازی‌ها قرار گیرد. آنچه که امروز به عنوان کمبود در میزان گندله موردنیاز کارخانه‌های فولادسازی مطرح می‌شود به این دلیل است که در سال‌های گذشته روی چرخه کامل تولید فولادکار نکرده‌ایم و زنجیره تولید را کامل نساخته‌ایم و به این شکل چاره‌ای جز واردات گندله نداریم.
دنیانور تصریح میکند: البته باوجود اینکه نیاز به 8.5 میلیون تن واردات گندله داریم، توانسته‌ایم به 1.5 میلیون تن واردات برسیم و هنوز ۷ میلیون تن دیگر از نیاز کارخانه‌های فولادسازی را تامین نکرده‌ایم. همین امر کاهش شدید تولید آهن اسفنجی را درپی داشته و باعث شده برخی از کارخانه‌ها با یک‌سوم ظرفیت تولیدشان کار کنند.
مدیرعامل فولاد جنوب اضافه میکند: کارخانه فولاد هرمزگان که 1.5 میلیون تن ظرفیت دارد درحال‌حاضر با ۵۰۰ هزار تن گندله کار میکند و علتش هم این است که نتوانسته مواد اولیه را وارد کند.
وی درباره نحوه واردات گندله نیز می‌گوید: بازارهای گندله بسیار خاص و ویژه هستند و ایران قدرت چندانی برای نفوذ به بازار گندله ندارد. یکی از عوامل موفقیت در واردات گندله، توان واردات گندله باکیفیت است که در تناژهای بالا خیلی قابل ارزیابی و دقت نیست و به همین دلیل بسیاری از فولادسازان دنیا، واحدهای گندله‌سازی خاص خود را دارند یا همیشه به کارخانه‌های خاصی سفارش گندله می‌دهند تا ویژگی‌های خاص موردنظر برای تولید آلیاژهای خاص را داشته باشد. مثلا میزان کربن آن به چه اندازه باشد.
دنیانور با اشاره به اینکه میزان واردات گندله در سال ۹۳ افزایش چشمگیری داشته ادامه می‌دهد: تا سال گذشته نیاز به واردات گندله شاید به این میزان نبود و بیش از ۷۰۰ هزار تن واردات نداشتیم و بقیه‌اش از بازارهای داخل تامین می‌شد اما امسال تغییراتی در روند چرخه تولید می‌بینیم که به افزایش میزان واردات انجامیده است.
وی با بیان اینکه افزایش واردات تا ۳ سال دیگر و تا وارد خط تولید شدن طرح‌های توسعه‌ای گندله‌سازی ادامه خواهد داشت، می‌گوید: در غیراین صورت کارخانه‌های فولادسازی با کسری مواد اولیه برای تولید مواجه خواهند شد و شاید واحدهای زیادی تعطیل شوند.درحال‌حاضر کارخانه‌های فولادسازی خوزستان، فولاد مبارکه، خراسان، اسفراین، ارفع و کاوه به گندله نیاز دارند ولی ذوب‌آهن به دلیل استفاده از کوره‌های بلند می‌تواند سنگ‌آهن را به‌طور مستقیم به فولاد تبدیل کنند.
وی درباره تاثیر واردات گندله بر میزان تولید و صادرات سنگ‌آهنی‌ها می‌گوید: ربطی به آنها ندارد. اگرچه آنها نباید خام فروشی کنند اما آنها کماکان به خام فروشی ادامه خواهند داد. البته اگر تولید فولاد در داخل کاهش پیدا کند به نفع تولیدکنندگان سنگ‌آهن است.
افزایش نیاز به تولید گندله
قرار است شرکت‌های فولادسازی و سنگ‌آهنی و هلدینگ‌های معدنی بخش‌های نیمه دولتی و عمومی ظرف ۳ سال آینده حدود ۳۳ میلیون تن ظرفیت جدید گندله‌سازی ایجاد کنند اما نکته مهم این است که آیا ایجاد ظرفیت‌ها طبق برنامه پیش خواهد رفت؟
به گزارش استیل ایران به نقل از گسترش صمت، مدیرعامل چادرملو می‌گوید: در حال حاضر بخش خصوصی با سرمایه اندک خود قادر به ورود به این حوزه نیست. اگر برای استخراج و تولید سنگ‌آهن دانه بندی شده سرمایه‌های چند میلیارد تومانی کافی است، ایجاد واحدهای گندله‌سازی به سرمایه‌گذاری‌های ده‌ها میلیارد تومانی نیاز دارد و اجرا و مدیریت چنین پروژه‌هایی از توان افراد با سرمایه‌گذاری خرد خارج است.
وی اضافه میکند: شرکت‌های فولاد مبارکه، اهواز و خراسان در کنار شرکت‌های معدنی مرکزی، سنگان، گل‌گهر، گهرزمین و مادکوش بندر عباس تا سال ۱۳۹۶بیش از ۱۵ طرح گندله‌سازی را به بهره‌برداری خواهند رساند، البته به شرط آنکه سرمایه این طرح‌ها تامین شود.
وی با اشاره به اینکه در تولید گندله، وجود کنسانتره ضروری است، می‌گوید: اگرچه تولید کنسانتره کشور اکنون وضع خوبی دارد اما طبق آمارها در ۵ سال آینده تولید کنسانتره از گندله عقب خواهد افتاد.
وی ادامه می‌دهد: ده برابر شدن واردات گندله نسبت به سال گذشته خیلی مهم نیست چرا که ممکن است رقم واردات در سال گذشته چندان زیاد نباشد و با افزایش ده برابری هم رقم چندان تغییر نمی‌کند. تا سال گذشته گندله تولیدی داخل جوابگو بود یا میزان واردات کم بود اما امسال با توجه به اینکه چند واحد تولید آهن اسفنجی وارد مدار تولید شده‌اند یا ظرفیت تولید خود را افزایش داده‌اند، میزان نیاز به گندله افزایش یافته است.
وی ادامه می‌دهد: فعلا طرح توسعه‌ای برای تولید گندله نداریم و تولید ما همان 3.4 میلیون تن در سال است که نه نسبت به سال گذشته تغییر یافته و نه در سال آینده افزایش خواهد یافت اما در سنگان طرح‌هایی برای تولید گندله به زودی وارد مدار تولید می‌شوند.
سخن آخر
شواهد نشان می‌دهد رسیدن به هدف تولید ۵۴ میلیون تن فولاد تا سال ۱۴۰۴ به سادگی قابل تحقق نیست چرا که سرمایه‌گذاری سنگین در هر ۳ بخش سنگ‌آهن، کنسانتره و گندله در کنار ایجاد حداقل ۱۵ واحد تولید یک تا ۲ میلیون تنی نیاز به حداقل ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دیربازده دارد. از طرفی هنوز مشخص نشده با مشکلات زیرساختی چه باید کرد.