طرح جامع فولاد درحالی در ابتدای بهمن امسال رونمایی شد که منتظر نظرات کارشناسان حوزه فولاد است و برای این مقصود تا ۷ یا ۸ اسفند بیشتر زمان ندارد.
برآورد کلی نظرات کارشناسان بخش خصوصی و دولتی نشان می‌دهد این طرح صرف‌نظر از اهداف صادراتی، امکان عملیاتی شدن دارد. برای سقف مصرف فولاد در کشور، طراحان و مشاوران با استفاده از چند روش میزان مصرف را محاسبه و براساس آن پیش‌بینی کردند میزان مصرف فولاد در کشور ۴۱ میلیون تن است و مابقی تولیدات فولاد تا سقف ۵۵ میلیون تن برای صادرات در نظر گرفته شده است. آنها همچنین اعلام کردند براساس مطالعات فراوان و کسب نظر طیف وسیعی از کارشناسان خبره، بهترین جانمایی برای طرح‌های جدید سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان است.
۳ سناریو برای مصرف فولاد
در قراردادی ۳ جانبه بین ایمیدرو، شرکت ملی فولاد و یک شرکت مهندسی مشاوره، اقدامات مطالعاتی طرح جامع فولاد آماده و به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه شده است. در این رابطه محمد ابکا، مدیرعامل شرکت مهندسی فولاد تکنیک با عنوان اینکه ۳ سناریو برای میزان مصرف فولاد در کشور و سپس هدفگذاری این میزان برای تولید فولاد طراحی شده می‌گوید: برای طرح جامع فولاد ابتدا نیاز داشتیم میزان نیاز داخل به فولاد را تعیین کنیم، بر همین اساس باید میزان مصرف سرانه فولاد در کشور را به عنوان ملاک محاسبه می‌کردیم. وی می‌افزاید: در روش نخست میزان سرانه مصرف فولاد در روندهای ۲۰ سال گذشته مورد ارزیابی قرار گرفته که با توجه به عامل جمعیت و نرخ رشد آن در این ۳ بازه زمانی، پیش‌بینی کردیم که فولاد موردنیاز مصرف داخل تا سال ۱۴۰۴ به چه میزان خواهد رسید.
براساس این سناریو و محاسبات انجام شده در افق ۱۴۰۴ مصرف سرانه فولادخام ۴۵۳ کیلوگرم در نظر گرفته شده که با احتساب جمعیت بیش از ۹۰ میلیون نفری، مصرف فولاد در افق مذکور برابر با 40.9 میلیون تن پیش‌بینی شده است.
ابکا ادامه می‌دهد: در روش دوم براساس روش اقتصادسنجی به میزان موردنیاز فولاد تا سال ۱۴۰۴ رسیدیم. در این روش در یک روند میان‌مدت ۱۰ ساله، با محاسبه رشد درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشور و همچنین ارزش‌افزوده ساخت‌وساز و مصرف فولاد مورد نیاز آن به رقم فولاد مورد نظر دست پیدا کردیم. بر اساس این سناریو و محاسبات انجام شده، در افق ۱۴۰۴ مصرف سرانه فولادخام حدود ۴۹۹ کیلوگرم در نظر گرفته شده که با احتساب جمعیت بیش از ۹۰ میلیون نفری، مصرف فولاد در افق مذکور برابر با 45.1 میلیون تن پیش‌بینی شده است.
وی درباره روش سوم محاسبه نیز می‌گوید: در روش سوم، به‌طور کلی میزان فولاد موردنیاز صنایع و مصرف داخلی را در یک روند کوتاه‌مدت ۵ ساله بررسی کرده و با در نظر گرفتن رشد درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشور برابر با متوسط رشد در
۵ سال گذشته، در افق ۱۴۰۴ مصرف سرانه فولاد خام حدود ۴۲۱ کیلوگرم تعیین شده است که با احتساب جمعیت بیش از ۹۰ میلیون نفری، مصرف فولاد در افق مذکور برابر با ۳۸ میلیون تن پیش‌بینی شده است. وی تصریح میکند: در این ۳ روش میزان فولاد مورد نیاز کشور حدود ۴۱ میلیون تن به‌دست آمده، با این حال چون سند چشم‌انداز به تولید ۵۵ میلیون تن تاکید دارد مابه‌التفاوت این ارقام را می‌توان برای صادرات درنظر گرفت. مدیرعامل فولاد تکنیک در ادامه با اشاره به اینکه مباحث کلی و جزئی بسیاری را در ۱۵ جلد درباره سرمایه‌گذاری موردنیاز برای افزایش و احداث ظرفیت‌های لازم و زیرساخت‌های موردنیاز نظیر، برق، گاز و به‌ویژه آب برای فولادسازی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، گفت: در محاسبات انجام شده ما نرخ ۸ درصد را که توسط بانک مرکزی برای آینده در نظر گرفته شده، ملاک و معیار قرار ندادیم، بلکه روند گذشته را که بین 2.5 تا 4.5 درصد بوده ملاک محاسبه رشد اقتصادی کشور برای تعیین فولاد مورد نیاز داخل درنظر گرفتیم و بر اساس آن رشد اقتصادی آینده را پیش‌بینی کردیم.
وی با بیان اینکه در طرح جامع فولاد با شرکت برق، شرکت گاز و وزارت نیرو نیز جلسات مشترک برگزار شد، اظهار کرد: رونوشتی از این طرح در اختیار وزیر صنعت، معدن و تجارت قرار گرفت و مقرر شد ۸ بهمن از این طرح رونمایی شود و به مدت یک ماه در معرض انتقادات و دیدگاه‌ها و پیشنهادات کارشناسان قرار بگیرد و نظرات آنها نیز دریافت شود و به پایان مهلت چند روز دیگر باقی‌مانده است.
جانمایی‌های مطالعه شده
مشاور طرح جامع فولاد درباره جانمایی طرح‌های جدید فولادی و لزوم تاسیس ظرفیت‌های جدید در حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان می‌افزاید: این جانمایی براساس یک طراحی انجام شد چنانکه ایران به ۶ منطقه اصلی: شمال و حاشیه دریای خزر، جنوب شامل سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان، شرق که به‌طور عمده منطقه معادن سنگ‌آهن هستند، مرکزی، غربی و شمال غربی تقسیم شدند. بعد این مناطق را امتیازبندی کرده و ارزش امتیازات را تعیین کردیم. وی ادامه می‌دهد: بر این اساس یکسری سوالات را طراحی و برای نخبگان و کارشناسان فولاد از قدیم تاکنون ارسال کرده و از آنها خواستیم به این ۶ منطقه براساس ارزشگذاری‌های انجام شده امتیاز بدهند. این امتیازات شامل دسترسی به آب، گاز و برق به عنوان مهم‌ترین زیرساخت‌های موردنیاز، حمل‌ونقل ریلی، حمل‌ونقل جاده‌ای، نسبت نزدیکی به معدن و بنادر می‌شدند.
ابکا می‌افزاید: نتایج به‌دست آمده را در هر منطقه مشخص کرده و با انطباق نقشه‌ها به محدوده‌هایی رسیدیم، سپس محدودیت‌های زیست‌محیطی در این منطقه‌ها را مورد بررسی قرار دادیم و مناطق معارض را حذف کردیم و رسیدیم به چند منطقه معدود ازجمله حاشیه خلیج‌فارس و دریای خزر و کمی هم از محدوده معادن سنگ‌آهنی‌ها که امکان تامین آب برایشان میسر بود. بنابراین بهترین مناطق برای احداث ظرفیت‌های جدید فولادی در سواحل جنوبی کشور شناخته و مقرر شد در مناطق دیگر، ظرفیت‌های جدید ایجاد نشود و حتی طرح‌های فولادی که جانمایی‌های نامناسبی داشتند به سواحل جنوبی کشور منتقل شوند که البته تصمیم‌گیرنده نهایی در این زمینه دولت خواهد بود.
مشکل جانمایی فولاد دسترسی به معادن سنگ‌آهن است
از نخستین روزهای اعلام طرح جامع فولاد تا زمان رونمایی این طرح، فعالان این صنعت معدنی و کارشناسان زیادی بوده‌اند که این طرح را بلندپروازانه دانسته و فکر می‌کنند رسیدن به هدف ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ بلندپروازانه است و جانمایی انجام شده برای طرح‌های جدید نیز مشکلات اجرایی دارد.
بهادر احرامیان، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در این‌باره می‌گوید: به‌نظر نمی‌رسد مصرف پایدار ما تا سال ۱۴۰۴ به رقم ۴۱ میلیون تن فولاد برسد. به اعتقاد من مصرف پایدار داخلی تا این افق، بیش از ۳۰ میلیون تن نخواهد بود.
وی می‌افزاید: سقف ۱۴ میلیون تن فولاد برای صادرات نیز رقم بلندپروازانه‌ای است، چراکه مشخص نیست توان صادراتی ما تا سال ۱۴۰۴ به این میزان برسد. این تفکر که هرچه سنگ‌آهن داریم باید از دل زمین استخراج و بهره‌برداری یا صادر کنیم، درست نیست باید ارزیابی درستی از بازار جهانی داشته باشیم و براساس آن به فکر تولید برای صادرات باشیم.
وی ادامه می‌دهد: رسیدن به اهداف صادراتی با توجه به اینکه کشورهای اطراف ما تولیدکننده و صادرکننده سنگ‌آهن هستند یا حداقل اهداف بلندمدت خود را این‌گونه تعریف کرده‌اند، کمی سخت است و معتقدم کشش بازار جهانی برای صادرات فولاد ما در نهایت ۵ تا۶ میلیون تن در سال خواهد بود. احرامیان با اشاره به اینکه میزان فولاد موردنیاز کشور تا سال‌ها از ۲۰ تا ۲۵ میلیون تن فراتر نخواهد رفت، می‌گوید: نظرسنجی‌هایی از بین کارشناسان و دست‌اندرکاران سنگ‌آهن و فولاد درباره طرح جامع فولاد انجام شده ولی درنهایت طراح به‌طور قطع جمع‌بندی خود را از این نظرات برداشت میکند و این به معنای کسب و تامین نظرات بخش خصوصی نیست. مدیرعامل شرکت نورد فولاد صنعتی و ساختمانی یزد در ادامه تصریح میکند: بر همین اساس، جانمایی‌های در نظر گرفته شده در سواحل جنوبی کشور با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رواست، بزرگترین چالش این جانمایی این است که از محل معادن سنگ‌آهن دور است و از طرف دیگر سیستم حمل‌ونقل ریلی کشور رشد و توسعه ظرفیتی مناسبی برای انتقال سنگ‌آهن موجود صنایع فولادی نداشته و نمی‌تواند افزایش ظرفیت تولید فولاد را نیز تحمل کند.
بهادر احرامیان اضافه میکند: عمده‌ترین معادن سنگ‌آهن ما در شمال شرقی و مرکز کشور واقع است که جزو مناطق خشک و بی‌آب شناخته می‌شود و احداث فولادسازی‌های جدید، این مناطق را به‌طور جدی دچار بی‌آبی میکند، بنابراین باید به گزینه انتقال سنگ‌آهن فکر کرد که از نظر هزینه، ۱۰ برابر هزینه انتقال آب تمام می‌شود. وی می‌گوید: البته این مشکل قابل مدیریت و حل کردن است و معضل بی‌آبی کشور به عنوان چالش مهم‌تری در این طرح مطالعاتی دارای اولویت شناخته شده است.
وی با بیان اینکه خشکسالی‌های موجود در اطراف مجتمع‌های فولادی به علت نبود رعایت اصول اساسی درباره احداث کارخانه‌های فولادسازی ایجاد شده است، تصریح میکند: البته این به معنای ضعف در مطالعات گذشته نبوده، بلکه مطالعات مناسب بوده است ولی نیاز به بازنگری و تغییرات مداوم دارد.
منبع:گسترش صمت