نرخ بهره در بازار مالی

معاون بانکداری اختصاصی تامین سرمایه سپهر
نرخ بهره نرخ هزینه‌ به‌کارگیری منابع مالی است که معمولا در بازار پول و سرمایه شکل می‌گیرد. در اقتصادهایی که نرخ بهره توسط بازار تعیین می‌شود، این نرخ برآیند عرضه و تقاضای منابع مالی است. بخش عمده عرضه و تقاضا توسط موسسات مالی (علی‌الخصوص نهادهای سپرده‌پذیر) شکل می‌گیرد. در این میان بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای در اختیار خود، سیاست‌های پولی را با در نظر داشتن اولویت‌های سیاست‌های اقتصادی پیاده‌سازی می‌کند. 
تعیین سیاست‌های دستوری خارج از این قاعده پولی، می‌تواند نظم مالی و به‌دنبال آن نظم اقتصادی کشور را برهم بزند و مانع از پیاده‌سازی اهداف اقتصادی کلان دولت شود.  یکی از سیاست‌های اقتصادی دولت جدید کنترل و کاهش تورم از طریق کنترل پایه پولی و اعمال سیاست‌های انضباط بودجه‌ای بوده است؛ سیاستی که تا‌کنون موفق بوده و توانسته تورم را کاهش دهد. روند تورم و سیاست‌های در پیش گرفته شده، باعث شده که انتظارات تورمی جامعه نیز رو به پایین باشد یا حداقل انتظارات تورمی فزاینده‌ای در بخش خاصی از اقتصاد وجود نداشته باشد. مقوله‌ای که فعالان بازارهای مالی و نیز فعالان کسب‌وکار را در کشور به خود مشغول کرده است، کاهش نرخ بهره متعاقب کاهش تورم و تعدیل انتظارات تورمی است؛ امری که می‌تواند موجب رشد سرمایه‌گذاری واقعی و نیز رونق کسب‌وکارها شود. در این نوشتار به مقوله نرخ سود از منظر دیگری نگریسته می‌شود. ساختار زمانی (Term Structure) نرخ بهره به بررسی رفتار نرخ بهره در دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌پردازد. منحنی عایدی (Yield Curve) که نشان‌دهنده نرخ بهره برای دوره‌های زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت است، می‌تواند شکلی صعودی، نزولی یا تخت به خود بگیرد. این منحنی در‌ واقع رابطه بین نرخ بهره و زمان تاسررسید را نشان می‌دهد. به‌طور معمول و در بیشتر مواقع منحنی عایدی شکلی صعودی به خود می‌گیرد، به‌عبارت دیگر اغلب نرخ بهره بلندمدت بیشتر از نرخ بهره کوتاه‌مدت است. لیکن در برخی موارد مشاهده شده است که منحنی عایدی شکل نزولی به خود می‌گیرد. در حالت اخیر، نرخ بهره بلندمدت کمتر از نرخ بهره کوتاه‌مدت است. این موضوع در حالتی اتفاق می‌افتد که انتظارات از نرخ بهره کوتاه‌مدت در آینده کاهشی باشد.
اتفاقی که این روزها در سپرده‌های سرمایه‌گذاری رخ داده است، حکایت از نرخ سود یکسان 22 درصدی برای سپرده‌های یکساله تا پنج‌ساله دارد، این یعنی در ظاهر امر منحنی عایدی در بازار مالی کشور شکلی تخت به خود گرفته است. در کنار این موضوع، این روزها بانک‌ها و موسسات مالی، پول را برای دوره زمانی بسیار کوتاه‌مدت (over night) با نرخ‌های بالاتر از سپرده‌های بانکی (حدود 27 درصد) بین خودشان ردوبدل می‌کنند. این مساله، بیشتر از تراز منفی بانک‌ها نزد بانک مرکزی نشات گرفته و باهدف فرار از نرخ جریمه بالای بانک مرکزی صورت می‌گیرد. اتفاقی که تکرار آن برای دوره زمانی بلندمدت دور از ذهن به نظر می‌رسد؛ چراکه تکرار این قضیه، می‌تواند به کاهش شدید سودآوری بانک‌ها منجر شود. با توجه به انتظارات کاهشی از نرخ تورم، پیش‌‌بینی می‌شود نرخ بهره کوتاه‌مدت در آینده کاهش یابد. نکته‌ای که موسسات مالی باید به آن توجه کنند این است که نرخ بهره بلندمدت در شرایط حال حاضر می‌تواند بسیار متفاوت از آن چیزی باشد که در بازار کوتاه مدت بین بانکی شاهد آن هستیم. شاید بتوان گفت در عمل و در شرایط خاص حال حاضر حاکم بر بازار مالی کشور منحنی عایدی حالت نزولی به خود گرفته باشد. این یعنی نرخ بهره بلندمدت کمتر از نرخ بهره 
کوتاه مدت خواهد بود.