طبق تازه‌ترین تحلیل آماری وضعیت صادرات اقلام عمده گروه معدن و صنایع معدنی، صادرات کشور در این بخش طی ۱۱ ماه سال ۱۳۹۵ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن از لحاظ ارزشی۱۰ و از لحاظ وزنی ۲۴ درصد رشد داشته است که در این خصوص وضعیت مربوط به سیمان به دلیل تمرکز بر بازار عراق بحرانی ارزیابی می‌شود. پشتوانه غنی ذخایر معدنی کشور به حجم ۵۸ میلیارد تن و به ارزش۷۷۰ میلیارد دلار بخش اعظم صنایع خصوصا صنایع مادر در کشور را پوشش داده تا با تکیه بر این منابع علاوه بر تامین نیاز داخلی سهم عمده‌ای از رقم صادرات کشور به معدن و صنایع معدنی اختصاص یابد.
معدن و صنایع معدنی در برگیرنده کلیه اقلام خام و فرآوری شده فلزی، غیرفلزی، مصالح ساختمانی و... با ماهیت معدنی است که در میان مجموعه گروه‌های کالاهای تولیدی و صادراتی کشور بخش قابل توجهی از صادرات محصولات غیرنفتی را پوشش می‌دهد.طیف وسیعی از انواع مواد اولیه، محصولات نیمه‌ساخته و محصولات نهایی در این گروه جای دارد و صادرات کشور طی دوره ۱۱ ماه سال ۱۳۹۵ در قیاس با مدت مشابه سال ۱۳۹۴ در گروه کالایی اقلام عمده بخش معدن و صنایع معدنی از نظر ارزشی ۱۰ و از لحاظ وزنی ۲۴ درصد رشد داشته است.در مورد مهم‌ترین بازارهای صادراتی مواد معدنی طی ۱۱ ماه سال ۱۳۹۵ می‌توان به ترتیب به چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، ایتالیا، افغانستان، تایوان، عمان، تایلند، هند، ترکمنستان، اسپانیا، پاکستان، کره و کویت اشاره کرد.در سال ۱۳۹۵ صادرات معدنی و صنایع معدنی به کشورهای عراق، افغانستان، ایتالیا و ترکمنستان کاهش یافته است و این در حالی است که صادرات به سایر کشورهای نامبرده با رشد همراه بوده است. همچنین نرخ رشد صادرات در بخش معدن و صنایع معدنی به بازارهای چین، ترکیه، عمان، تایلند و تایوان چشمگیرتر است.
در این میان صادرات به کشور عراق که طی سال‌های اخیر به‌عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی مواد و محصولات معدنی ایران به شمار می‌رود روند صعودی داشته ولی چین همچنان به‌عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی مواد خام معدنی ایران محسوب می‌شود. در کنار مواد معدنی خام و نیمه ساخته برخی مواد نیز نظیر چینی، کاشی و سرامیک کشور باکیفیت و قیمت مناسب و رقابتی به بازارهای اروپا صادر شدند.البته سیمان نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات معدنی صادراتی با اتکا به مزیت‌های همجواری با بازارهای هدف، کیفیت مطلوب و نیز تولید روبه رشد، در شرایط فعلی به دلیل تمرکز بر بازار عراق وضعیت بحرانی را طی میکند، چرا که عراق با توجه به کاهش فعالیت‌های عمرانی و ساخت‌وساز و کفایت تولیدات داخلی در تامین نیاز داخلی خود بازار صادراتی قابل اتکایی به شمار نمی‌آید که بنابراین در صورت رفع موانع و مشکلات جدی موجود و شناسایی پتانسیل بازارهای هدف جدید از جمله کشورهای حوزه آفریقا این صنعت چشم‌انداز صادراتی مناسبی را پیش‌رو خواهد داشت. بدیهی است اتکا و تمرکز بر بازار عراق به‌عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی سیمان کشور در شرایط پیش‌بینی‌نشده صدمات جدی به روند صادرات تحمیل کرده است.
چدن، آهن و فولاد
طی ۱۱ ماه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ‌آهن به رقم ۶۷۸ میلیون دلار و به وزن ۱۷۸۳۸ هزار تن بالغ شده است که طی دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نیز صادرات سنگ‌آهن رقم ۴۴۲ میلیون دلار به وزن ۱۱۶۸۵ هزار تن گزارش شده و به این ترتیب صادرات نسبت به دوره مشابه سال قبل ۵۴ درصد از لحاظ ارزشی و از لحاظ وزنی ۵۳ درصد رشد یافته که براساس آمار ۱۰ ماهه سال ۱۳۹۵ بخش اعظم صادرات سنگ‌آهن به‌صورت کنسانتره (هماتیت) است.
طی این دوره قیمت جهانی سنگ‌آهن به حداقل ۲۵ دلار و حداکثر ۵۰ دلار رسید که در مقایسه با قیمت‌های سال ۱۳۹۴ که حداقل ۲۰ و حداکثر ۵۷ دلار بوده است از رشد برخوردار شده و سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی فولاد در کوتاه‌مدت برای محقق شدن اهداف پیش‌بینی شده تولید از مهم‌ترین عوامل موثر بر روند کاهش خام‌فروشی است.صنعت فولاد به‌عنوان صنعت مادر در بخش فلزات با تکیه بر منابع موجود در کشور از اهمیت ویژه برخوردار است که این جایگاه صادرات غیرنفتی کشور را نیز جهت بخشیده است، به‌طوری که فولاد یکی از اقلام عمده صادرات غیرنفتی کشور به شمار می‌آید.صادرات گروه کالایی فولاد خام و نیمه ساخته طی 11 ماه سال ۱۳۹۵ به ۲۱۱۸ میلیون دلار و وزن ۵۱۰۶ هزار تن بالغ شده است که براین اساس در مقایسه با عملکرد دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از لحاظ ارزشی 42/ 0 درصد و از لحاظ وزنی ۴۴ درصد رشد را نشان می‌دهد. بیشترین میزان صادرات در این گروه کالایی مربوط به محصولات فولادی نورد گرم غیرآلیاژی بوده است.
مصنوعات از چدن، آهن و فولاد
مصنوعات این بخش که طیف وسیعی از محصولات را در بر دارد شامل اقلامی نظیر لوازم خطوط آهن، لوله و پروفیل، اسکلت فولادی، مفتول، سیم، قطعات فولادی، لوازم فولادی و مصنوعات ریخته‌گری و... است.مجموع صادرات این بخش طی 11 ماه سال ۱۳۹۵ به ۴۴۳ میلیون دلار به وزن ۳۰۶ هزار تن بالغ شد که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن از لحاظ ارزشی 5 درصد رشد نشان می‌دهد ضمن آنکه صادرات از لحاظ وزنی با 5/ 1 درصد کاهش همراه بوده است. بیشترین رقم صادرات طی این دوره مربوط به انواع ورق‌های فولادی به ارزش ۷۱۸ میلیون دلار است که این میزان نسبت به دوره مشابه سال ۱۳۹۴ حدود ۳۷ درصد کاهش ارزشی و ۲۰ درصد کاهش وزنی نشان می‌دهد.
مس و محصولات مسی
صادرات مس طی 11 ماه سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۵۰۵ میلیون دلار به میزان ۱۷۳ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن ۳۵۰ درصد از لحاظ ارزشی و ۷۷۵ درصد از لحاظ وزنی افزایش نشان می‌دهد. عامل اصلی در شد صادرات بهبود شرایط فعالیت شرکت ملی صنایع مس ایران در تولید و صادرات نسبت به سال گذشته است. این در حالی است که طی دوره یاد‌شده در سال ۱۳۹۵ قیمت جهانی مس از ۴۵۰۰ دلار تا ۵۲۰۰ دلار در نوسان بوده و در مقایسه با دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از ۴۵۰۰ دلار تا ۶۴۰۰ دلار متغیر بوده است.
گروه آلومینیوم و مصنوعات آلومینیومی
پس از فولاد فلز آلومینیوم بیشترین حجم صادرات فلزی کشور را تشکیل می‌دهد. صادرات طی 11 ماه سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۲۲۶ میلیون دلار به وزن ۱۳۲ هزار تن بوده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل 4درصد از لحاظ ارزشی و ۱۲ درصد از لحاظ وزنی رشد نشان می‌دهد.به‌‌رغم افزایش قیمت جهانی آلومینیوم از دلایل کاهش صادرات در این گروه باید به کشش در داخل کشور در برخی صنایع اشاره کرد، لذا تقاضا در سطح بازار داخلی از یکسو و از سوی دیگر شرایط رقابتی در بازارهای خارجی تولیدکنندگان را ناچار به تمرکز بر بازار داخلی ساخته است.قیمت هر تن آلومینیوم در بورس فلزات لندن طی 11 ماه سال ۱۳۹۴در محدوده 1950_۱420 دلار با روند نزولی در نوسان بوده در حالی که در همین دوره در سال ۱۳۹۵ این تغییرات از ۱۵۷۰ تا ۱۷۳۰ دلار با روند صعودی گزارش شده است. قیمت جهانی آلومینیوم آلیاژی طی 11 ماه سال ۱۳۹۵ با کاهش شدید نسبت به سال گذشته اما با نوسانات کمتر همراه بوده است. در این دوره پایین‌ترین قیمت ۱۵۰۰ دلار و بالاترین قیمت ۱۵۸۰ دلار گزارش شده است. نوسان قیمت در سال 95 ملایم بوده در حالی که قیمت طی همین دوره در سال ۱۳۹۴ بین ارقام ۱۶۰۰ دلار تا ۱۸۷۰ دلار با روند نزولی و البته با نوسان شدیدتر همراه بوده است.
سرب و مصنوعات از سرب
صادرات سرب و مصنوعات از سرب طی 11 ماه نخست سال 95 بالغ بر ۱۶۱ میلیون دلار به وزن ۸۷ هزار تن گزارش شده که عموما به‌صورت شمش است و در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۴ با افزایش ۴۰ درصدی ارزشی و ۳۷ درصد افزایش وزنی همراه بوده است.روند تغییر قیمت جهانی طی این دوره در 11 ماه سال 95 از قرار هر تن حداقل ۱۶۵۰ تا حداکثر ۲۱۰۰ دلار در نوسان بوده و در دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نوسانات قیمت از ۱۶۲۰ تا ۲۱۵۰ دلار گزارش شده است. اگرچه طیف قیمت طی دو سال مذکور تا حدودی مشابه بوده و پیش‌بینی می‌شود این روند تداوم یابد، اما روند 11 ماهه سال 95 صعودی و در سال ۱۳۹۴ نزولی است.
روی و مصنوعات از روی
صادرات طی 11 ماه نخست سال ۱۳۹۵ در این بخش به ۱۹۴ میلیون دلار به وزن ۱۱۴ هزار تن (۹۹ درصد شمش) رسیده که در مقایسه با صادرات دوره مشابه سال قبل از آن با ۲۴ درصد افزایش از لحاظ ارزشی و ۴۴ درصد از نظر وزنی همراه بوده است.نوسانات قیمت جهانی طی دوره مذکور در 11 ماه نخست سال ۱۳۹۵ از ۱۸۰۰ دلار بر تن تا ۲۴۰۰ دلار رشد یافته و قیمت‌های دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از حداقل ۱۶۰۰ تا حداکثر ۲۴۰۰ دلار اعلام شده که به دلیل رشد نسبی قیمت، افزایش صادرات را شاهد هستیم. اما همچنان رشد وزنی بر تغییر ارزش صادرات مشهود است.
سیمان و کلینکر
طی 11 ماه سال ۱۳۹۵ صادرات سیمان و کلینکر به ۳۶۹ میلیون دلار معادل ۱۰۴۶۸ هزار تن بالغ شده که براین اساس در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ازآن از نظر ارزشی ۴۳ درصد و از نظر وزنی ۱۱درصد با کاهش مواجه شده است.از این میزان صادرات ۱۳۳ میلیون دلار به وزن ۳۸۱۶ هزار تن مربوط به کلینکر است. صادرات کلینکر طی این دوره با ۲۳ درصد رشد ارزشی و ۳۱ درصد رشد وزنی همراه بوده است. در 11ماه سال 95 صادرات کلینکر به عراق به ۴۹ میلیون دلار و به موزامبیک به ۲۰ میلیون دلار افزایش یافته، ضمن آنکه طی دوره مذکور صادرات کلینکر به بنگلادش به حدود ۱۷ میلیون دلار بالغ شد.
نکته قابل توجه درخصوص صادرات کلینکر تنوع قیمت در کشورهای مختلف است، به‌طوری که به‌طور متوسط قیمت صادرات به عراق ۳۷ دلار، به قطر ۲۸ دلار و به بنگلادش ۳۲ دلار در هر تن است. از دلایل عمده کاهش صادرات در این بخش می‌توان به مشکل هزینه‌های مترتب بر صادرات از جمله حمل‌ونقل، عوارض مختلف از جمله راهداری و گمرک، ممنوعیت ورود سیمان به بازار عراق و محدودیت‌ها و موانع تعرفه‌ای وضع شده از سوی آن کشور به‌عنوان بازار هدف بیش از نیمی از سیمان و کلینکر صادراتی کشور و نیز بعضا قیمت‌شکنی صادرکنندگان سیمان در بازارهای مختلف اشاره کرد. کاهش صادرات سیمان کشور عمدتا متاثر از تحولات داخلی عراق بوده است. با توجه به تقاضاهای مناسب برای کلینکر و سیمان ایرانی که در بازارهای جنوب شرق آسیا و نیز آفریقا وجود دارد ضرورت تامین بخشی از هزینه حمل دریایی این محصولات پیشنهاد می‌شود.