آمارهای فصل نخست سال جاری نشان‌دهنده جهت‌گیری مناسب در تولید، واردات و صادرات این محصول در سال 1396 است.
«توسعه صنعت فولاد حتی در زمان جنگ نیز که منابع کافی در کشور وجود نداشت، متوقف نشد.» اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور که زمانی وزیر صنایع و معادن بود، این‌چنین از اهمیت این صنعت مادر در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور سخن گفته است.
صنعت فولاد به عنوان یکی از صنایع مادر که سهم بالایی در ارزش افزوده بخش صنعت ایفا میکند، سال گذشته نیز چنین نقشی را بر عهده گرفت. فولاد به عنوان یکی از صنایع بزرگ، در سال 1395 با رشد تولید مواجه شد تا در رشد بخش صنایع و رشد اقتصاد موثر بوده باشد. بار اصلی رشد 2.2 درصدی بخش صنایع و معادن در سال گذشته بر دوش صنایع بزرگ نظیر پتروشیمی، فولاد و خودرو بوده است. آمارهای مربوط به تولید در کارگاه‌های بزرگ صنعتی نیز نشان می‌دهد که در سال 1395 رشد این بخش به رکورد جدیدی در 6 سال اخیر رسیده است.
میزان تولید فولاد خام در سال گذشته به 18.4 میلیون تن رسید که 11 درصد نسبت به سال 94 رشد داشت. مجموع تولید محصولات فولادی نیز در سال گذشته 18.1 میلیون تن بود که 4 درصد بیشتر از سال 94 است. در سال گذشته میزان واردات فولاد خام نسبت به سال 94 معادل 44 درصد افزایش یافت. صادرات فولاد خام در سال گذشته 108 درصد بیشتر از سال 94 بود.
روند رو به رشد تولید فولاد خام و محصولات فولادی در سال جاری نیز ادامه پیدا کرده است و انتظار تکرار رشد تولید در سال 96 نیز وجود دارد. آمارهای انجمن فولاد ایران نشان می‌دهد که تولید فولاد خام در فصل اول سال جاری به 5.3 میلیون تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 13 درصد رشد داشته است. مجموع تولید محصولات فولادی نیز همین میزان رشد را در فصل بهار سال جاری تجربه کرده است. طبق آمارهای رسمی، میزان واردات فولاد خام در فصل اول سال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 81 درصد کاهش یافت. صادرات فولاد خام در این دوره زمانی 67 درصد افزایش یافته است.
آمارهای فصل نخست سال جاری نشان‌دهنده جهت‌گیری مناسب در تولید، واردات و صادرات این محصول در سال 1396 است.
تغییر مسیر صنعت فولاد در سال جاری که نشانه‌های آن از سال گذشته نمایان شده بود، در حالی است که در سال 94 وضعیت چندان امیدوارکننده‌ای در مقابل فعالان این صنعت نبود.
کشور چین که بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان است و اکثر این محصول در داخل این کشور صرف می‌شد، از سال 2015 تغییر مسیر داد و بازار فولاد جهان را با شوک مواجه ساخت. به دلیل کاهش تقاضای داخلی در کشور چین برای فولاد تولیدی این کشور، چین خود را به عنوان صادرکننده مطرح کرد و سیاست‌های تشویقی این کشور در جهت صادرات فولاد طراحی شد تا تهدیدی جدی برای سایر صادرکنندگان فولاد محسوب شود. بنابراین در کمتر از یک سال بسیاری کشورهای صادرکننده فولاد نه‌تنها بازارهای سنتی خود را در معرض خطر دیدند بلکه حتی برای محافظت از تولیدکنندگان داخلی خود در برابر سیل واردات چینی ناچار به وضع تعرفه‌های حمایتی در بیش از 40 کشور جهان شدند. ایران در 15 سال گذشته همواره به عنوان یک واردکننده فولاد رتبه 2 یا 3 را در میان کشورهای جهان داشته است اما به دلیل ظرفیت بالای تولید فولاد در ایران و کاهش تقاضای داخلی به دلیل افول ساخت و ساز شرایط تغییر کرد و در سال 1394 ایران به دلیل نبود تقاضای کافی برای تولیدات داخلی، در قامت یک صادرکننده فولاد تبدیل شد. اما این تغییر بنیادی در این جهت‌گیری نیاز به بازاریابی و سرمایه‌گذاری جدید دارد که چالشی برای این صنعت محسوب می‌شود چراکه رقیب بزرگی نظیر چین در بازارهای صادراتی فعالیت خود را گسترش داده است.
ظرفیت تولید فولاد دو برابر می‌شود؟
ظرفیت تولید فولاد ایران در حال حاضر 28.6 میلیون تن برآورد شده است اما در افق 1404 هدف‌گذاری 55 میلیون تنی در صنعت فولاد شده است. یعنی طی 8 سال آینده باید ظرفیت تولید فولاد در ایران به دو برابر افزایش یابد.
طرح جامع فولاد نشان می‌دهد برای تحقق هدف ظرفیت 55 میلیون تن فولاد خام به 6 میلیون تن چدن، 54 میلیون تن آهن اسفنجی، 8 میلیون تن کلوخه، 84 میلیون تن گندله، 90میلیون تن کنسانتره، 11 میلیون تن سنگ‌آهن دانه‌بندی‌شده و 148 میلیون تن سنگ‌آهن برای کنسانتره نیاز است. سه سناریو برای مصرف فولاد پیش‌بینی شده که اولی بر اساس میانگین رشد اقتصادی 20 سال گذشته طراحی شده است. بر این اساس در افق 1404 مصرف سرانه فولاد خام 453 کیلوگرم و با احتساب جمعیت بیش از 90 میلیون نفر، مصرف کل فولاد 40.9 میلیون تن پیش‌بینی شده است. در سناریوی دوم که روند میان‌مدت 10ساله را بررسی کرده، رشد درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشور برابر با متوسط رشد در 10 سال گذشته در نظر گرفته شده است. بر‌اساس این سناریو در افق 1404 مصرف سرانه فولاد خام حدود 499 کیلوگرم و با احتساب جمعیت برابر با بیش از 90 میلیون نفر، مصرف فولاد برابر با 45.1 میلیون تن پیش‌بینی شده است. در سناریوی سوم که روند کوتاه‌مدت 5ساله را بررسی کرده، رشد درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشور برابر با متوسط رشد در 5 سال گذشته است. بر اساس این سناریو در افق 1404 مصرف سرانه فولاد خام حدود 421 کیلوگرم و با احتساب جمعیت برابر با بیش از 90 میلیون نفر، مصرف فولاد برابر با 38 میلیون تن پیش‌بینی شده است. میانگین ترکیب سناریوهای مطلوب مشخص میکند که مصرف فولاد در افق 1404 برابر با 41 میلیون تن خواهد بود. دست‌یابی به 41 میلیون تن مصرف فولاد به معنای تحقق رشدی در حدود 6 درصد در مصرف فولاد است که بیشتر از متوسط رشد محقق‌شده دهه 80 است. همان‌طور که تولید فولاد نیازمند سرمایه‌گذاری است، افزایش مصرف و رشد مصرف سرانه نیز نیازمند سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی فولاد است. در این میان، ظرفیت تولید 55 میلیون تن و مصرف 41 میلیون تنی فولاد در افق 1404، الزام صادرات 14 میلیون تنی را به دنبال دارد.