دولت یازدهم به توسعه صنعت فولاد به‌ویژه در وزارت صنعت، معدن و تجارت تاکید زیادی دارد چنانکه برای سند چشم‌انداز فولاد، تولید ۵۵ میلیون تن در سال را پیش‌بینی کرده است اما این صنعت از ضعف‌هایی رنج می‌برد که به نظر می‌رسد با شناخت و بررسی می‌توان از تکرار آنها در واحدها و ظرفیت‌های توسعه‌ای فولاد جلوگیری کرد. بررسی این نقاط ضعف، به معنای نادیده گرفتن نقاط قوت نیست اما آنچه به عنوان ظرفیت‌های تولید فولاد می‌بینیم تمام آن چیزی نیست که از توانایی‌ها و داشته‌های ما در معادن سنگ‌آهن و نیروی توانمند انسانی انتظار می‌رود.این ضعف‌ها را پیشکسوتان عرصه فولاد می‌توانند بهتر رصد کرده و آن را همچون آیینه‌ای به دست‌اندرکاران صنعت فولاد عرضه کنند.
سیدتقی نعیمی، عضو هیات علمی دانشگاه عمری استخوان در این صنعت خرد کرده است. او درباره عمده‌ترین چالش‌های صنعت فولاد ایران در سال‌های اخیر مصاحبه‌ای انجام داده که می‌خوانید.
عمده‌ترین چالش‌های صنعت فولاد ایران را بیان کنید؟
عمده‌ترین چالشی که در سال‌های اخیر صنعت فولاد ایران را با بحران روبه‌رو کرده واردات محصولات بی‌کیفیت از کشور چین و سایر کشورها حتی با تخصیص ارز پایه مشابه تولیدات محصولات فولادی صنایع ایران بوده است. برنامه‌ریزی‌ها و طراحی‌های اشتباه در گذشته موجب شده تا گسترش صنعت فولاد ایران با استفاده از فناوری‌های قدیمی انجام شود. در نتیجه فاصله کیفی محصولات فولادی ما نسبت به کشورهای پیشرفته صنعتی هر سال بیشتر شده است. به علاوه، مصرف حامل‌های انرژی به ازای هر تن تولید محصولات فولادی ایران بنا به عللی که گفته شد بیشتر از کشورهای پیشرفته صنعتی و حتی بعضی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس است.
محصولات ایرانی با کشورهای پیشرفته دنیا از لحاظ تنوع چه تفاوت‌هایی دارد؟
اجرای برخی از دستورات صادر شده از سوی مسئولان وزارت امور اقتصاد و دارایی سبب کاهش استفاده از ظرفیت‌های موجود و افزایش قیمت محصولات فولادی ایران شده است. به طوری که میانگین تولید سرانه هر فرد شاغل به عنوان مثال در مجتمع فولاد مبارکه و ذوب آهن در سال‌های اخیر حداکثر ۲۰۰ تن در سال و میانگین تولید سرانه افراد شاغل در صنایع تولید فولاد آلمان در سال ۲۰۱۴م حدود ۴۹۰ تن بوده است.به طور عمده تنوع محصولات فولادی آلمان و کیفیت آن با محصولات ایرانی قابل مقایسه نیست. تفاوت میانگین سرانه تولید افراد شاغل در صنایع تولید فولاد ایران با صنایع فولاد در کشورهای پیشرفته صنعتی به دلیل انتخاب نکردن فناوری‌های پیشرفته در گذشته به‌وسیله فعالان این حوزه و مدیریت دولتی صنایع عمده تولید فولاد ایران و دخالت‌های غیرلازم برخی مسئولان در ارتباط با انتخاب بازرس قانونی است.
تصمیمات مسئولان چه تاثیری بر آینده فولاد ایران می‌گذارد؟
اگر پیش نویس برنامه توسعه فولاد (برنامه ششم) با بررسی دقیق متخصصان و انجمن‌های تخصصی علمی و فنی مانند اتحادیه انجمن‌های علم مواد ایران تدوین شود می‌توان جلوی بعضی از این اشتباهات را از هم‌اکنون گرفت. به عنوان مثال برنامه‌ریزی‌های فعلی برای اجرای ۸ طرح فولادی که بدون در نظر گرفتن طرح آمایش سرزمین انتخاب و با فناوری قدیمی به‌وسیله دولت نهم و دهم برنامه‌ریزی شده است، نباید بدون بررسی دقیق علمی و فنی و اقتصادی متخصصان و نخبگان کشور از سوی مسئولان فعلی اجرایی شوند.
مسئولان فعلی چگونه می‌توانند جوابگوی مشکلاتی باشند که صنایع فولاد ایران با اجرای این طرح‌های گسترشی کمی فولاد در آینده با آن مواجه خواهد شد؟
پیشگیری بهتر از درمان است. باید به متخصصان و نخبگان کشور در ارتباط با صنعت فولاد اعتماد کرد و بدون مشورت با آنها برنامه و طرحی تدوین نشود. افرادی که فرآیند تولید فولاد را نمی‌دانند و دروس مربوط را نگذرانده و در عمل تجربه نکرده‌اند نباید در ارتباط با صنعت فولاد ایران در آینده اظهار نظر فنی و توجیه اقتصادی کنند.
ظرفیت‌های نصب شده فولادی ایران چقدر است و تا چه اندازه موفق به استفاده از این ظرفیت‌ها شده‌ایم؟
متاسفانه بیش از ۱۰ سال است که میانگین استفاده از ظرفیت‌های نصب شده فولادی ایران از میانگین ضریب بهره‌برداری دنیا کمتر است. اگر در ۱۰ سال گذشته با وجود انواع فشارهای بین‌المللی، به جای مدیران غیرمتخصص در صنایع فولاد کشور، مدیران متخصص و درد آشنای شاغل در صنایع تولید فولاد ایران را منصوب می‌کردیم؛ امروز ضریب بهره‌برداری از ظرفیت‌های فولاد ایران را به میانگین جهانی می‌رساندیم. آنگاه با ارز اختصاص داده شده به خرید محصولات فولادی از خارج در یک سال می‌توانستیم از نظر تجهیزات و امکانات فنی در این زمینه به کشورهای پیشرفته برسیم. به این شکل مجبور نبودیم هر سال مقدار زیادی انواع فولاد با گرید ساختمانی حتی با کیفیتی پایین‌تر از محصولات داخلی وارد کنیم.مسئولان کشور باید کل حقایق را بازگو کنند نه قسمتی از آن را و مدام به صورت رپرتاژ آگهی آمار صادرات محصولات فولادی تولیدی ایران را ارائه کنند. زمانی که قیمت جهانی نفت به بیشترین مقدار خود رسیده بود بیش از مقدار تولید داخلی، محصولاتی با کیفیت کمتر از محصولات داخلی از کشورهایی مانند ازبکستان و چین وارد می‌کردیم.
به عبارت دیگر تراز تجاری فولاد ایران از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳ هر سال منفی بوده است. یعنی ایران یکی از بزرگترین واردکنندگان فولاد دنیا در این سال‌ها بوده در صورتی که اگر از ظرفیت‌های نصب شده فولادی ایران در سال ۱۳۹۳ استفاده می‌کردیم نیازمند تخصیص ارز پایه برای واردات بیش از ۳ میلیون تن محصولات بی‌کیفیت در این سال نبودیم.
در زمینه دامپینگ در حوزه فولاد چه کارهایی انجام شد؟
فعالان این حوزه در ارتباط با صادرات و واردات و تحولات جهانی اخیر، اقدامات خود را دیر آغاز کردند و پس از مشکلاتی که واردات فولاد دامپینگ شده دولت چین برای صنایع تولید فولاد ایران به وجود آورد، مسائل بازگو شد و بعد از آن به صورت پلکانی ابتدا با لغو تخصیص ارز پایه برای واردات فولاد و سپس با گرفتن درصد تعرفه ناچیز از واردات فولاد قدری از شدت مشکلات کاسته‌اند.
کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی با توجه به دامپینگ چینی‌ها مقررات سختگیرانه‌تری نسبت به ایران برای جلوگیری از واردات محصولات فولادی اتخاذ کردند.
برای جلوگیری از مشکلات آینده صنایع تولید فولاد ایران چه راهکارهایی وجود دارد؟
برای جلوگیری از مشکلات آینده صنایع فولاد ایران همانطوری که گفته شد لازم است پیش نویس طرح برنامه ششم صنعت فولاد ایران قبل از ارائه به مجلس شورای اسلامی از سوی انجمن‌های صنفی، علمی و تحقیقاتی فولاد یا اتحادیه‌های این انجمن‌ها یعنی اتحادیه انجمن‌های علمی و تحقیقاتی علم مواد ایران بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد، سپس این انجمن‌ها پیشنهادهای اصلاحی تخصصی ارائه کنند تا در آینده با مشکلاتی که امروز با آن مواجه هستیم رو به رو نشویم. علاوه بر این افزایش بی‌حد و حصر ظرفیت کمی فولاد ایران سبب ایجاد مشکلاتی برای بازاریابی محصولات تولیدی از ۵ سال آینده خواهد شد.
رشد و توسعه فولاد بیشتر به چه چیزهایی بستگی دارد؟
رشد و توسعه صنعتی کشور بیشتر به کیفیت محصولات فولادی وابسته است تا کمیت آنها. به جای افزایش ظرفیت ۱۰ میلیون تنی انواع محصولات فولاد کربنی با فناوری ۴۰ سال قبل برای رقابت‌پذیری کیفی محصولات فولادی ایران در آینده لازم است از هم‌اکنون فناوری واحدهایی که قصد افزایش ظرفیت آنها را داریم ارتقا دهیم.
اگر به جای اصرار در اجرای این ۸ طرح که با برنامه‌ریزی اشتباه از سوی دولت نهم و دهم برای مقاصد خاص کلنگ آنها زده شده از همین کشور چین که تجربه زیادی در تولید انواع فولادهای ضدزنگ ۳۱۶، ۳۰۴، ۳۲۰ و... دارد، بهره می‌بردیم می‌توانستیم زنجیره خط تولید انواع ورق‌های فولادی مجتمع فولاد مبارکه را برای تولید حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن در سال از این محصولات تکمیل کنیم چرا که حدود ۶۰ درصد تجهیزات فنی زیربنایی لازم برای تولید ورق‌های فولادی زنگ نزن در مجتمع فولاد مبارکه هم‌اکنون موجود است.
تحریم‌ها بر شرایط موجود فولاد کشور چه تاثیری داشته است؟
به گزارش استیل ایران به نقل از گسترش صمت، تحریم‌ها تا حدی بر صنایع فولاد ایران مانند سایر صنایع تاثیرات منفی داشته اما در همین زمان تحریم، هم می‌توانستیم اقداماتی انجام دهیم، هر چند اقدامات خوبی نیز انجام شده است.