استفاده از آهن قراضه در تولید فولاد یکی از راهکارهای متداول کشورهای توسعه یافته در صنعت فواد است که برای مزایای فراوانی از جمله تجدیدپذیری، عدم اتکا به استخراج منابع طبیعی، عیار بالاتر و سهولت تولید را به همراه دارد.
بهای تمام شده بالا یکی از معضلات عمده صنعت در کشور برای مقابله با سیل واردات و هم چین رقابت در عرصه جهانی است و تورم در سه بخش عمده بهای تمام شده تولید یعنی دستمزد نیروی کار، قیمت مواد اولیه و سربار ساخت در طی چند دهه اخیر باعث شده مزیت صادراتی بسیاری از صنایع کشور با تهدید مواجه شود.
از دیگر سو، کنترل ارزی دولت ها و عرضه دلارهای نفتی در بازار آزاد، قیمت ارز را در بازار داخل به رغم افزایش هزینه های تولید ثابت نگاه داشته که ثمره آن کاهش سود تولیدکننده و خروج آن از عرصه رقابت جهانی است.
با این حال، کارشناسان معتقدند به دلیل وجود منابع فراوان در کشور و دسترسی به عواملی همچون نیروی کار و انرژی ارزان، رعایت برخی راهکارهای ابتدایی بهره وری و کنترل هزینه ها می تواند ایران را مجدداً در عرضه صادرات تقویت کرده و با حصول اهداف اقتصاد مقاومتی، سهم ایران در تجارت بین الملل را از 0.5 درصد کنونی فراتر ببرد.
** تولید فولاد و بی توجهی به تأمین مواد اولیه
نقصان در زنجیره تولید فولاد و عدم تناسب در بخش های بالادستی زنجیره موجب شده به دلیل صدور بدون ضابطه پروانه تولید در پایین دست، شرکت های فولادی برای تأمین برخی از نهاده های تولید خود مجبور به واردات از کشورهای خارجی نظیر چین، هند و اوکراین شوند.
بررسی ها نشان می دهد حتی با بهره برداری از طرح های توسعه شرکت های سنگ آهن و گندله سازی نیز نیاز واحدهای تولید فولاد که در طی سال های آتی مشکل تأمین مواد اولیه باقی خواهد بود.
بر اساس گزارش های اعلامی ایمیدرو، ظرفیت اسمی تولید فولاد در کشور تا پایان سال 94 بیش از 23.7 میلیون تن اعلام شده که در قیاس با ظرفیت اسمی سال قبل، 1.2 میلیون تن افزایش را نشان می دهد. در بخش های بالادستی نیز در سال گذشته به رغم افتتاح 13.3 میلیون تن طرح جدید کنستانتره، تنها 1 میلیون تن به ظرفیت گندله کشور اضافه شده و این اتفاق موجب عدم تعادل در زنجیره تولید فولاد و افزایش ظرفیت خام فروشی کشور می شود که هیچ گونه تناسبی با ماهیت اقتصاد مقاومتی ندارد.
عملکرد فعلی در حالی محقق شده که افق تولید 1404 برای محصولاتی همچون فولاد خام، محصولات فولادی، گندله، کنتسانتره و سنگ آهن به ترتیب 55، 58، 88، 86 و 154 میلیون تن پیش بینی شده که برآورد نیاز کشور نشان می دهد، در سال مذکور، در تأمین سنگ آهن و کنستانتره کشور با مشکل کسری 38 و 9.5 میلیون تنی مواجه شود.
** آهن قراضه به مثابه فرصتی نو در کاهش هزینه ها
استفاده از آهن قراضه در تولید فولاد یکی از راهکارهای متداول کشورهای توسعه یافته در صنعت فولاد است که برای مزایای فراوانی ازجمله تجدید پذیری، عدم اتکا به استخراج منابع طبیعی، عیار بالاتر و سهولت تولید را به همراه دارد.
در حال حاضر صنعت فولاد ترکیه برخلاف ایران به آهن قراضه متکی است و این کشور توانسته با استفاده از آهن قراضه در سال 2013 میلادی رتبه هشتمین فولادساز بزرگ دنیا و سومین فولادساز بزرگ اروپا بعد از روسیه و آلمان را از آن خود کند. این کشور با داشتن بیشترین تعداد کارخانه های قوس الکتریکی در جهان به عنوان بزرگ ترین واردکننده قراضه در دنیا شناخته می شود.
قراضه در مقایسه با آهن اسفنجی انرژی الکتریکی کمتری مصرف می کند و برای کارخانه هایی که ذوب دارند مصرف قراضه به صرفه تر است و در حالتی که کشور به سمت آزادسازی قیمت انرژی می رود، تغییر ساختار صنعت فولاد به مصرف قراضه بیشتر، می تواند رقابت پذیری صنایع فولاد را افزایش دهد.
در حال حاضر، اغلب کوره های فولادی کشور بر اساس مصرف 90 درصد آهن اسفنجی و 10 درصد قراضه طراحی شده اند که در اروپا این نسبت برابر با 60 به 40 درصد است.
مضافاً، عیار آهن اسفنجی –که فرآوری آن نیاز به سرمایه گذاری سنگین و تأسیس واحدهای مجزا است- برابر با 84 درصد بوده و این عیار برای قراضه درجه 1 برابر با 98 درصد است.
** بی تدبیری در تأمین قراضه
بررسی آمارهای تجارت قراضه در ایران نشان می دهد با وجود حجم مناسب تقاضا در این بازار، دولت نتوانست عملکرد مثبتی از خود نشان دهد و بازار مذکور از بی توجهی دولتی و بی نظمی فراوان رنج می برد.
بر اساس آمار منابع رسمی نیاز کنونی کشور به آهن قراضه، حدود 6 میلیون تن است در حالی که میزان آهن قراضه موجود در کشور حدود 3 میلیون تن برآورد می شود و این به منزله حداقل کمبود 2 میلیون تن آهن قراضه در کشور و لزوم واردات به همان میزان از سایر کشورها است. البته نکته جالب تر در این زمینه، صادرات هم زمان آهن قراضه ایران به افغانستان و عراق در وضعیت مازاد تقاضای کنونی است.
صادرات محصولاتی که در داخل نیاز آن وجود دارد و در خلق ارزش افزوده صنعت فولاد نقش مهمی دارد به همان میزان به تولید ضرر میزند که در واردات کالای مشابه تولید داخل برای تولید داخل و اقتصاد مقاومتی مضر است.
از همین رو، دولت، وزارت صنعت یا سازمان های متولی صنایع فلزی کشور از جمله ایمیدرو، باید برنامه ای مشخص در تنظیم بازار قراضه و استفاده از ظرفیت های آن برای کاهش بهای تمام شده فولاد ارائه دهند.
پذیرش قراضه در بورس کالا، ممنوعیت صادرات، استفاده از ظرفیت پیمان های تجاری با کشورهای منطقه و نظام مند کردن قوانین تجارت آن ازجمله راهکارهایی است که به طورقطع در تحقق اقتصاد مقاومتی در صنعت فولاد راهگشا خواهد بود.