پاییز امسال برای بورس تهران پرخبر بود. انتشار صورت‌های مالی 6 ماهه شرکت‌ها در ابتدای پاییز، الزام بانک مرکزی به اخذ ذخایر بانک‌ها، انتخاب ترامپ و اثرات انتخاب وی بر بازارهای جهانی، آغاز به کار اولین معاملات آپشن و همچنین تلاش‌های سازمان در راستای شفاف‌سازی بیشتر و به تبع آن توقف نمادهای معاملاتی از جمله اخبار مهم پیرامون بازار سهام در این بازه زمانی به شمار می‌رود. کارشناسان ناکامی مسیر رشد شاخص کل پس از عبور از سقف سال 95 را در پیشخور کردن عوامل مثبت در سه ماه پایانی سال گذشته ارزیابی می‌کنند. در زمستان سال 94 خوش‌بینی‌های مفرط نسبت به اثر برجام در وضعیت سودآوری شرکت‌ها منجر به رشد عمومی قیمت‌ها در بورس تهران شد. کارشناسان معتقدند آنچه بورس تهران را از ادامه روند رشد قیمت‌ها طی ماه گذشته ناکام باقی گذاشت، مسیری بود که بورس تهران در سه ماه پایانی سال گذشته طی کرده بود. در آن بازه زمانی تحت تاثیر یک موج هیجانی صرفا نشأت گرفته از حل مناقشه هسته‌ای، قیمت‌ها در بورس تهران رشد شدیدی را تجربه کردند. به عبارت دیگر رالی 30 درصدی متوسط قیمت‌ها در زمستان 94 به صرف پیشخور کردن این خوش‌بینی‌ها، در حالی که این نگاه‌ها در مورد وضعیت سودآوری شرکت‌ها حتی در سال جاری نیز به ندرت در صورت‌های مالی شرکت‌ها مشاهده شد، حالا به مانعی بر سر راه رشد قیمت‌ها تبدیل شده است. این موضوع همچنان ریسک بازار را در سطوح بالایی قرار داده است. از طرفی دیگر رونق کنونی شکل گرفته در بازارهای موازی نیز موجب شده که بورس تهران نتواند گزینه‌ای جذاب برای فعالان عرصه سرمایه‌گذاری باشد.
مروری بر وقایع پاییز
بورس تهران اولین ماه از فصل پاییز را در شرایط رونق مناسبی به پایان رساند و نه‌تنها دماسنج این بازار با رشد مواجه شد، بلکه ارزش معاملات به‌علت حضور پررنگ سهامداران حقیقی نیز وضعیت مناسبی را تجربه کرد. دومین ماه از پاییز نیز با اهرم رشد قیمت‌های جهانی و ادامه حضور پررنگ سهامداران حقیقی، صعودی پشت سر گذاشته شد. هر چند انتخاب ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا طی آبان ماه یک هیجان منفی را به معاملات تزریق کرد اما در نهایت این هیجانات فروکش کرد و بازدهی این بازار در آذر نیز مثبت شد. در آذر ماه هرچند در ابتدا رخوت و رکود تا حدودی در معاملات مشاهده می‌شد. اما شاخص کل بورس توانست تحت تاثیر برخی اتفاقات از سقف سال 95 خود عبور کند و در نهایت معاملات آذر ماه با رشد یک درصدی به پایان رسیدند. آنچه مسیر عمومی قیمت‌ها در بورس تهران را در آذر ماه صعودی کرد، تشدید رشد قیمت در بازارهای جهانی و همچنین افزایش قیمت نفت تحت تاثیر توافقات کشورهای عضو اوپک بر سر کاهش سطح تولیدات بود. در همین حال، رشد قیمت در بورس کالا و ثبت افزایش چشمگیر در برخی محصولات نظیر فولاد موجب شد سرمایه‌گذاران از انعکاس این تحولات در سودآوری شرکت‌های مرتبط اطمینان بیشتری پیدا کنند.
در پی این تحولات، توجهات به نمادهای وابسته به بازارهای کالایی افزایش یافت تا بورس کالامحور تهران نیز از این عوامل مثبت بی‌نصیب نماند. در این میان البته رشد نرخ دلار را نیز نباید از نظر پنهان داشت. افزایش نرخ دلار نیز تا محدوده 3900 تومان دیگر عامل حمایتی از معاملات بورس تهران به شمار می‌رفت. هر چند این عوامل در کنار هم توانستند بازار سهام را از محدوده زیان خارج کنند اما بی‌رمقی و ضعف معاملات بورس تهران از ادامه مسیر رشد قیمت‌ها در روزهای پایانی آذر به خوبی قابل مشاهده است. این ضعف معاملات را شاید بتوان بیش از هر چیزی در ایجاد ریسک‌هایی پیرامون بازار سهام کشور دانست. امری که به نظر می‌رسد چندان غیر مرتبط با برخی نگرانی‌ها در مورد وضعیت بازارهای جهانی و آغاز به کار رئیس‌جمهوری جدید آمریکا نباشد. هر چند در این دوره رونق بورس، برخلاف دوره‌های اخیر که خوش‌بینی به برجام محرک رشد بورس بود، اکنون عامل تعیین‌کننده مسیر قیمت سهام، ذهنی نبوده و کاملا می‌توان روند قیمت‌ها در بازارهای کالایی و اثر آنها بر شرکت‌های بورسی را تحلیل کرد اما به نظر می‌رسد عوامل مستحکم‌تری برای ادامه رشد قیمت‌ها نیاز است. از این رو باید منتظر اتفاقات و عوامل تعیین‌کننده قیمت‌ها در زمستان 95 که فصل پر‌تحولی برای بورس تهران به شمار می‌رود، ماند.
پیش‌بینی‌ها از روند زمستان 95
بورس تهران در دی ماه با عوامل مختلف اثر‌گذار بر روند قیمت‌ها رو‌به‌رو خواهد شد. عواملی که هر کدام به نحوی می‌توانند معاملات بورس تهران را متاثر کنند. با افزوده شدن عامل نااطمینانی در عرصه سیاست‌های رئیس‌جمهوری جدید آمریکا، به نظر می‌رسد فضای احتیاط و تردید در بین سرمایه‌گذاران حداقل در کوتاه‌مدت ادامه یابد. آغاز به کار ریاست جمهوری جدید آمریکا از یک طرف تهدیدی در مورد برجام بر اساس اظهارات پیش از انتخابات ترامپ به شمار می‌رود و از طرفی نیز می‌تواند تعیین‌کننده مسیر قیمت‌ها در بازارهای جهانی و به تبع آن شکل‌گیری فضای معاملاتی بورس تهران باشد. برای توضیح بیشتر یادآور می‌شود که ترامپ یکی از وعده‌های انتخاباتی خود را نوسازی زیرساخت‌های آمریکا عنوان کرده بود. وعده‌ای که با تزریق خوش‌بینی شدید، یکی از عوامل رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی شده بود. از این رو اینکه ترامپ تا چه اندازه به وعده‌های انتخاباتی خود در مورد نوسازی زیرساخت‌های آمریکا پایبند باشد، برای روند قیمت‌ها در بازارهای جهانی یک عامل اثر گذار اساسی به شمار می‌رود. اگر ترامپ در این مورد به تعهدات خود پایبند نباشد، به طور قطع بازارهای جهانی با یک واکنش منفی شدید مواجه خواهند شد.
چرا که بخش عمده‌ای از روند رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی تحت تاثیر وعده‌های انتخاباتی ترامپ شکل گرفته بود. از طرفی افزایش نرخ بهره آمریکا در نشست اخیر فدرال رزرو نیز مانعی برای ادامه رشد قیمت‌ها در بورس به شمار می‌رود. امری که در روزهای پایانی آذر ماه در توقف رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی نیز مشاهده شد. با این حال بررسی تحلیل‌های مختلف هر چند روند رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی را به شدت اخیر دور از انتظار می‌دانند اما این تحلیل‌ها بر سر پیش‌بینی وضعیت مناسب‌تر این بازارها در سال 2017 اشتراک نظر دارند. بر آیند این عوامل در نهایت نمی‌توانند به یک نتیجه‌گیری قطعی در مورد روند قیمت‌ها در بازارهای جهانی منجر شود. از این رو باید دید در نهایت این عوامل چه مسیری را برای این بازارها رقم خواهند زد. عامل اثر گذار دیگر بر بورس تهران تحولات پیرامون بازار نفت خواهد بود. در بازار نفت، تردیدها و عوامل سیاسی حالا کمرنگ‌تر شده‌اند. به عبارت دیگر عوامل خوش‌بینی و بدبینی از این بازار حالا جای خود را به میزان تعهد کشورها در اجرای توافق‌های اخیر در مورد میزان تولید نفت داده‌اند. با توافق اوپک و اجرای تعهدات کشورهای عضو اوپک روند رشد قیمت این کالای استراتژیک می‌تواند تداوم یابد. البته باید در نظر داشت قیمت 50 دلاری کنونی نفت نیز یک سیگنال مثبت برای وضعیت اقتصادی کشور و به تبع آن بورس تهران به شمار می‌رود. جایی که افزایش این نرخ با باز کردن دست دولت در زمینه تخصیص بودجه به بخش عمرانی وضعیت شرکت‌های مختلف فعال در بورس را متاثر میکند. به عبارت دیگر می‌توان گفت به نظر نمی‌رسد از منظر بازار نفت سیگنال منفی خاصی تهدید‌کننده وضعیت بازار سهام کشور باشد. عامل اثر‌گذار دیگر بر روند قیمت‌ها در زمستان تعیین تکلیف توقف نمادهای بانکی خواهد بود. در شرایط کنونی قسمت عمده‌ای از نقدینگی بازار سهام در این نمادها قفل شده است. با این حال اخبار از بازگشایی نماد بانک‌ها در دهه نخست دی‌ماه حکایت می‌کنند. بازگشت بانک‌ها به بورس تهران به دلیل اینکه بخش بزرگی از ارزش بازار سهام را در اختیار دارند، به طور قطع فضای معاملات بورس تهران را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این باره هر چند برخی نگرانی‌ها از بازگشایی نمادهای مزبور بر معاملات بورس تهران وجود دارد اما برخی کارشناسان نیز معتقدند اگر دلیل توقف این نمادها، یعنی عدم شفافیت تا حد زیادی رفع شود و در نهایت شاهد اصلاح نظام بانکی باشیم، زمینه‌های لازم برای کاهش نرخ سود سپرده‌ها همگام با کاهش تورم به وجود خواهد آمد. بر همین اساس در تحلیل شرایط بازار سهام تحت تاثیر بازگشایی بانکی‌ها باید تمامی این موارد به دقت مورد بررسی قرار گیرند. از دیگر مواردی که می‌تواند روند معاملات بورس تهران را در فصل زمستان تغییر دهد، انتشار گزارش‌های 9ماهه شرکت‌ها و همچنین گزارش‌های پیش بینی عملکرد شرکت‌ها در سال 96 هستند. این دو موضوع نیز از دیگر عوامل تغییر فضای معاملات زمستان در بورس تهران خواهد بود.
حضور پررنگ حقیقی‌ها در معاملات پاییز
طی معاملات فصل پاییز در مجموع حدود 46 میلیارد و 634میلیون سهم به ارزش 10 هزار و 200 میلیارد تومان در بیش از 3میلیون و 800 هزار دفعه معامله شد.متوسط حجم و ارزش معاملات در فصل گذشته حدود 804 میلیون سهم به ارزش حدود 172 میلیارد تومان بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، هر چند بازدهی شاخص در فصل تابستان (بازدهی3/ 5 درصدی) از بازدهی شاخص در پاییز بیشتر بوده است اما متوسط این دو مولفه افت حدود 7 درصدی را تجربه کرده است. در بحث پیرامون مشارکت دو دسته از بازیگران بازار سهام، فصل گذشته مشارکت معامله‌گران حقیقی نسبت به معامله‌گران حقوقی افزایش چشمگیری را تجربه کرد. ورود سهامداران حقیقی که از ابتدای مهرماه آغاز شد، در آبان‌ماه به اوج خود رسید. در ادامه اما ورود پرشتاب این سهامداران متوقف شد. بر همین اساس نیز میانگین ارزش معاملات آذر ماه نسبت به میانگین ارزش معاملات مهر و آبان ماه افت 25 درصدی را تجربه کرد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که در دو ماهه ابتدای پاییز خرید خالص معامله‌گران حقیقی حدود 178 میلیارد تومان بوده است. طی آذر ماه نیز حدود 9 میلیارد تومان نقدینگی از سوی سهامداران حقیقی وارد بازار سهام شد.این موضوع نشان می‌دهد همزمان با تغییر روند قیمت‌ها در بورس تهران طی آذرماه، استراتژی معامله‌گران در بورس تغییر یافته است.این موضوع را در میزان مشارکت سهامداران حقیقی نیز می‌توان مشاهده کرد.طی معاملات آذر ماه مشارکت حقیقی‌ها به کمتر از 60 درصد رسید. مشارکت این معامله‌گران در آبان و مهر حدود 65درصد بوده است.نکته مهم دیگر در بررسی آمار معاملات پاییز سال 95 رشد 110درصدی حجم معاملات و رشد 150 درصدی ارزش معاملات نسبت به پاییز سال 94 است.
بازار ارز پیشتاز بازارها در فصل پاییز
در سه ماه سوم سال 95، شاخص کل بورس تهران با رشد 8/ 4درصدی همراه بود.در بازار ارز نیز شاهد رشد چشمگیر 2/ 11درصدی نرخ دلار بودیم. بازار سکه نیز در بازه زمانی مزبور رشد 2/ 2درصدی را در کارنامه خود به ثبت رساند. بر این اساس بازار ارز پیشتاز بازارهای سرمایه‌گذاری کشور در فصل پاییز بود. بازار سهام نیز با احتساب سود حدود 75/ 3 درصدی بازار پول، رتبه دوم جدول بازدهی بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری (در فصل پاییز) را به خود اختصاص داد. بررسی نوسانات قیمتی در آذر ماه در بازار ارز نیز رشد 7/ 7 درصدی نرخ دلار را نشان می‌دهد. قیمت هر دلار آمریکا در روز آخر آذر ماه به 3965 تومان رسید. در بازار سکه در ماه گذشته، همگام با روند رشد دلار شاهد روند صعودی بودیم. هر سکه طرح جديد در آذرماه با رشد 5/ 3درصدي همراه و در نهايت به قيمت یک میلیون و 114 هزار تومان در پایان آذر معامله شد.
روند صنایع در سه ماهه سوم سال
بررسي‌های «دنياي اقتصاد» از نوسانات مختلف گروه بورسی نشان مي‌دهد که از بین 37 صنعت حاضر در بورس تهران در فصل پاییز، 21صنعت با رشد شاخص و 13 صنعت با افت شاخص همراه بودند. در اين ميان، گروه‌هاي دباغی و پرداخت چرم، استخراج کانه‌های فلزی و فلزات اساسی به ترتيب با رشد 1/ 37، 7/ 21 و 6/ 18 درصدی بهترين عملکرد در فصل پاییز را از منظر رشد شاخص به ثبت رساندند. رشد قیمت در نمادهای زیر مجموعه گروه کانه‌های فلزی و فلزات اساسی مطابق آنچه که گفته شد، تحت تاثیر رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی صورت گرفت. از سوي ديگر گروه‌های ساخت دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی، زراعت و خدمات وابسته و حمل و نقل به ترتيب با 14، 1/ 12 و 12 درصد، زيان‌ده‌ترين گروه‌هاي بورسي در فصل گذشته شناخته شدند.