رکود سرسام‌آور صنایع در سالهای گذشته و رشد سرمایه گذاری اندک به دلیل تحریمها، بدون شک دو مشکل عمدهای به شمار می روند که یکی از مهمترین بخش های پیشران رشد اقتصادی در کشور را با چالش مواجه کرده بود؛ به گونه ای که بخش صنعت و معدن با رشد منفی 8/ 6 درصد مواجه شد. اما در سالهای پایانی دولت یازدهم بالاخره صنعتی ها طعم رشد را چشیدند و طبق آمار منتشر شده بخش صنعت رشد 6 درصدی را تجربه کرد. حال باید دید دولت تازه نفس دوازدهم، با چه فرمانی بخش مولد صنعت و معدن را هدایت خواهد کرد؛ بخشی که در طول یک دهه اخیر سهم بسزایی در روشن کردن موتور رشد در اشتغال آفرینی به دوش کشیده است. تحلیلگران بر این باورند سرمایه گذاری در بخش صنعت و معدن نقش بسیار کلیدی بازی میکند، چرا که با افزایش سرمایه، بنگاه های کوچک و متوسط بیشتری به چرخه فعالیت پا می نهند که نتیجه ای جز تامین کار برای جویندگان شغل نخواهد داشت. نتایج مطالعه انجام شده در «موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی» بیانگر این موضوع است که «تسهیلات حقیقی اعطایی»، «واردات کالاهای سرمایه ای»، «ارزش افزوده» و «ثبات اقتصادی» از عوامل موثر بر سرمایه گذاری بخش صنعت و معدن به شمار می روند که در این گزارش اثر آنها تحلیل شده است.
روند سرمایه گذاری از برنامه اول تا ششم
براساس گزارش موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، تحلیلی بر روند رشد سرمایه گذاری بخش صنعت و معدن از ابتدای برنامه اول توسعه نشان میدهد بالاترین متوسط رشد سرمایه گذاری این بخش به قیمتهای ثابت مربوط به برنامه های «سوم» و «دوم» توسعه با رشد سالانه 3/ 15 و 2/ 15 درصد بازمی گردد. همچنین براساس این گزارش از ابتدای برنامه اول توسعه تاکنون، دوره 83-1375 (به جز سال 1378) با ثباتترین دوره از منظر تجربه رشدهای مثبت سرمایه گذاری بوده است. تحلیلی بر روند آمارهای سرمایه گذاری این بخش نشان می دهد ارتباط نزدیکی بین رشد مانده تسهیلات اعطایی بخش صنعت و معدن و رشد سرمایه گذاری حقیقی این بخش وجود دارد. به بیان دیگر رشد مانده تسهیلات اعطایی به بخش صنعت و معدن نقش کلیدی در رشد سرمایه گذاری این بخش داشته است. براساس آمارهای منتشر شده، رشد سرمایه گذاری پروانه های بهره برداری صنعتی حتی به قیمت های جاری در سالهای 91 و 93 منفی بوده است.
همچنین رشدهای مثبت سرمایه گذاری در سالهای 92 و 94 با در نظر گرفتن نرخ های تورم 7/ 34 و 9/ 11 درصدی نشانگر رشدهای پایین به قیمت ثابت است. حال در شرایط فعلی اقتصاد ایران، دو سوال کلیدی قابل طرح است: اول آنکه کدامین عوامل بر رشد سرمایه گذاری بخش صنعت و معدن به عنوان پیشران رشد اقتصاد کشور موثر هستند؟ و دوم آنکه مطالبات بخش صنعت و معدن برای توسعه سرمایه گذاری این بخش از حوزه اقتصاد کلان کدامند؟ نتایج مطالعات انجام شده در موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی درخصوص عوامل موثر بر سرمایه گذاری در بخش صنعت و معدن نشان میدهد که چند اقدام باید در دستور کار متولیان این بخش قرار گیرد. در گام نخست به چهار عامل مهم و موثر بر سرمایه گذاری اشاره شده است. «تسهیلات حقیقی اعطایی»، «کالاهای سرمایه ای»، «ارزش افزوده» و «ثبات اقتصادی» چهار عامل مهم و موثری به شمار میروند که بر روند سرمایه گذاری تاثیر مطلوبی خواهند داشت. نقش «تسهیلات حقیقی اعطایی» که در این گزارش پررنگ تر به آن پرداخته شده است، یکی از مهمترین عوامل رشد به شمار میرود؛ بر این اساس افزایش 10 درصدی تسهیلات حقیقی به بخش صنعت و معدن به طور متوسط حدود 5/ 4 درصد سرمایه‌گذاری در این بخش را با افزایش روبه رو میکند.
براساس یک تحلیل نظری و تجربی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که تاثیر کالاهای سرمایه ای در رشد اقتصادی ایران در سالهای 1373-1340 را بررسی کرده، چند نتیجه به دست آمده است. براساس این گزارش کالاهای سرمایه ای و واسطه ای تاثیر کاملا مثبت و معناداری بر رشد صنعت و در نتیجه رشد اقتصادی خواهند داشت، این موضوع به این معناست که کالاهای سرمایه ای بهره وری بیشتری ایجاد خواهند کرد. همچنین کالاهای سرمایه ای در سه بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات تاثیر مثبت و معناداری روی رشد اقتصادی دارند و در این میان، کالاهای سرمایه ای در بخش صنعت و معدن دارای بیشترین تاثیر در رشد اقتصادی به شمار می روند.از سوی دیگر براساس گزارش موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، ثبات اقتصادی یکی دیگر از بازیگرانی است که میتواند در روند افزایش سرمایه گذاری نقش بسزایی ایفا کند.
براساس داده های این گزارش ثبات اقتصادی تاثیر بسیار مثبتی بر سرمایه گذاری بخش صنعت و معدن دارد، به گونه ای که تحت شرایط ثبات اقتصادی و در زیر سایه آن، تاثیر افزایش 10 درصدی تسهیلات حقیقی بر سرمایه گذاری این بخش به حدود 6/ 5 درصد افزایش مییابد. آمارهای منتشر شده نشان میدهد که در چهار سال گذشته، ثبات اقتصادی نسبی بر فضای اقتصاد کشور حکم فرما شده است. نرخ ارز و نرخ سودهای بانکی نمونه ای از شاخص‌های اقتصادی هستند که گویای حاکمیت ثبات بر ایران طی چند سال گذشته بودهاند. نتیجه مباحث مطرح شده در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی نشان میدهد که بخشی از عوامل موثر بر سرمایه گذاری بخش صنعت و معدن جزو سیاست های اقتصاد کلان محسوب می شوند. از مهمترین این عوامل سیاست های اعتباری (نظام بانکی) و ثبات محیط اقتصادی است.
به بیان دیگر ایجاد ثبات نسبی در حوزه اقتصادی و سیاسی و بهکارگیری سیاست های اعتباری فعال از مطالبات و پیش نیازهای اصلی برای خروج از رکود بخش صنعت و معدن به شمار میرود. رکودی که امروزه به مهمترین دغدغه فعالان بخش صنعت و معدن تبدیل شده است و برای خروج از آن باید راهکارهایی ارائه شود، یکی از این راهکارها بدون شک افزایش سرمایه گذاری در بخش مولد و پیشران کشور یعنی صنعت و معدن به شمار میرود. روند سرمایه‌گذاری در طول چهار سال گذشته حاکی از نشانه های مثبت و ایجاد رونق در جذب سرمایه است. براساس آمارهای منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در دولت یازدهم انجام 13 میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی مصوب شد که هشت میلیارد دلار آن در حوزه های صنعت و معدن کشور بوده است. این در حالی است که از هشت میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش صنعت و معدن حدود 2 میلیارد دلار آن پس از برجام بوده که یک میلیارد و 300 میلیون دلار آن در کشور عملیاتی شده است.
