صندوق‌های سپرده کالایی طلا به‌عنوان پیشقراول و اولین صندوق‌های سپرده کالایی یا ETC در هفته جاری بالاخره بعد از مدت‌ها پیگیری کار خود را آغاز کرد. در نخستین روز این معاملات 80 درصد معادل هفت میلیون و 800 هزار واحد از سوی خریداران حقیقی و حقوقی پذیره‌نویسی شد، حداقل سرمایه صندوق 100 میلیارد ریال است که با پذیره‌نویسی 10 میلیون واحد سرمایه‌گذاری، صندوق می‌تواند فرآیند تاسیس خود را کامل کند.
صندوق‌های سپرده کالایی طلا پس از رعایت الزام‌های قانونی و بعد از تصویب کمیته فقهی سازمان بورس تاسیس شد تا مشکلی از نظر شرعی نداشته باشد. بر این اساس در تاریخ 15 اردیبهشت سال جاری، امیدنامه و اساسنامه اولین صندوق سرمایه‌گذاری کالایی با دارایی پایه سکه طلا در کشور به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار رسید. صندوق‌های کالایی ابزارهای جدید مالی هستند که این امکان را به سرمایه‌گذاران می‌دهند تا به جای خرید و نگهداری کالای مورد نظر و تحمل ضرر و زیان احتمالی و ریسک نگهداری فیزیکی، اوراق این صندوق‌ها را خریداری کنند و نگهداری از آن کالا را بر عهده نداشته باشند. لذا این صندوق‌ها غیر از سپرده‌های بانکی و گواهی سپرده، بخش قابل ملاحظه‌ای از وجوه گردآوری شده را به سرمایه‌گذاری در کالای خاص اختصاص می‌دهند. علاوه بر این، صندوق‌های کالایی به‌طور حرفه‌ای می‌توانند جای واسطه‌ها را بگیرند با این تفاوت که این صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس فعالیت می‌کنند.
علیرضا ناصرپور، مدیر توسعه بازار مشتقه شرکت بورس کالای ایران درخصوص شیوه فعالیت این صندوق‌ها و در پاسخ به این سوال که با توجه به پذیره‌نویسی موفق صندوق طلا، برنامه‌هایی که برای توسعه این مدل در آینده مدنظر بورس کالا است، چه مواردی است به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» گفت: منابع صندوق پشتوانه طلای لوتوس، همان‌طور که از نام آن پیداست، در فلز گرانبهای طلا سرمایه‌گذاری خواهد شد. به دلیل ویژگی‌های خاص طلا و نبود ابزارهای کافی و کم ریسک برای سرمایه‌گذاری در طلا در بازار سرمایه کشور موفقیت صندوق مذکور قابل پیش‌بینی بود. اولین برنامه بورس کالای ایران افزایش تعداد این‌گونه صندوق‌ها و همچنین افزایش حوزه فعالیت آنها است. به عبارت دیگر لازم است صندوق‌هایی در حوزه محصولات کشاورزی، فلزات اساسی و محصولات پتروشیمی نیز در بورس کالای ایران با موفقیت راه‌اندازی شود که با برگزاری جلسات و دوره‌های تخصصی برای فعالان حوزه‌های کالایی و فعالان مالی کشور این موضوع انجام خواهد شد.
ناصرپور درخصوص وضعیت استقبال از صندوق طلای بورس کالا که حکایت از موفقیت این طرح در آینده دارد، عواملی که باعث شد تا این ابزار تقریبا ناشناخته به سرعت جای خود را باز کند این‌گونه تشریح میکند: اولین صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) در بازار سرمایه کشور در تابستان سال 92 راه‌اندازی شد و ساز و کار تمامی ETFها اعم از کالایی و غیرکالایی به یک صورت است و تنها تفاوت آنها در اوراق بهاداری است که منابع صندوق باید در آن سرمایه‌گذاری شود. در واقع در صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی منابع صندوق باید فقط در اوراق بهادار مبتنی بر کالا از قبیل گواهی سپرده کالایی و اوراق مشتقه کالایی (قراردادهای آتی و اختیار معامله) سرمایه‌گذاری شود. علاوه بر این بورس کالای ایران از حدود یک سال پیش جلسات و دوره‌های آموزشی متعددی برای فعالان حوزه‌های کالایی در این زمینه برگزار کرد. البته همان‌طور که بیان شد خاص بودن طلا و نبود ابزارهای کم‌ریسک برای سرمایه‌گذاری در طلا در بازار سرمایه کشور از دیگر عوامل موفقیت این صندوق است.
مدیر توسعه بازار مشتقه شرکت بورس کالای ایران در این باره که این صندوق با چه دارایی‌هایی روبه‌رو است و سهم دارایی‌ها در پرتفوی این صندوق‌ها به چه ترتیبی است و اجزای دارایی‌ها بر چه اساسی انتخاب شده است، می‌گوید: دارایی‌های صندوق و نسبت آنها در پرتفوی در امیدنامه صندوق مشخص شده است. ضمنا امیدنامه در مجمع صندوق تصویب می‌شود و به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار نیز می‌رسد. طبق امیدنامه صندوق پشتوانه طلای لوتوس حداقل 70 درصد از منابع باید در گواهی سپرده سکه طلا سرمایه‌گذاری شود، حداکثر 20 درصد در اوراق مشتقه سکه طلا (قراردادهای آتی و اختیار معامله) و حداکثر 10 درصد وجه نقد و اوراق با درآمد ثابت. البته تعهد خالص موفقیت‌های بدون پوشش در قراردادهای مشتقه سکه طلا باید حداکثر 50درصد از ارزش کل دارایی‌های صندوق در زمان اتخاذ موقعیت باشد. همچنین اخذ موقعیت خرید در قرارداد اختیار معامله سکه طلا نیز حداکثر 5 درصد از ارزش کل دارایی‌های صندوق خواهد بود.
ناصرپور در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق سپرده طلا با توجه به ترکیب دارایی‌های آن چطور ارزیابی شده و پوشش این ریسک‌ها طی چه فرآیندی است، اظهار کرد: ریسک‌های صندوق در امیدنامه آن تشریح شده است. با توجه به اینکه مهم‌ترین دارایی صندوق گواهی سپرده سکه طلا است، طبیعتا افت قیمت سکه طلا مهم‌ترین ریسک صندوق است که البته با توجه به وجود ابزارهای پوشش ریسک از قبیل قراردادهای آتی و اختیار معامله این ریسک قابل پوشش است. درخصوص سایر ریسک‌های موجود نیز می‌توان به ریسک نقدشوندگی معاملات و همچنین کاهش ارزش بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق اشاره کرد. البته با توجه به وجود بازارگردان در معاملات واحدهای صندوق نیز این ریسک‌ها تا حد زیادی پوشش داده شده است. وی شرایط سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سپرده‌گذاری طلا را این‌گونه تشریح میکند: برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها تنها شرط لازم و کافی داشتن کد سهامداری یا همان کد بورسی است و هیچ شرط دیگری وجود ندارد. همچنین برای تسهیل دسترسی سرمایه‌گذاران، به‌صورت آنلاین نیز امکان ثبت سفارش و انجام معامله وجود دارد. بنابراین در صورت داشتن دسترسی آنلاین در بازار سهام به راحتی می‌توان به خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها پرداخت. تمامی شرکت‌های کارگزاری که عضو بورس کالای ایران هستند مجوز انجام معاملات واحدهای این صندوق‌ها را دارند.
ملزومات اصلی توانمندسازی بازار
انواع مختلف صندوق‌های کالایی یکی از ملزومات اصلی توانمندسازی بازار با محوریت معاملات در بستر بورس‌های کالایی است. در روزنامه «دنیای اقتصاد» تاکنون 10 گزارش در این خصوص به رشته تحریر درآمده است و صندوق سپرده طلا را می‌توان به‌عنوان اولین صندوق کالایی برجسته به‌صورت رسمی به‌شمار آورد. هم‌اکنون که ابزارهای مختلف معاملاتی اعم از معاملات قبض انبار یا همان اوراق سپرده کالایی، آتی و آپشن (اختیار معامله) در بورس کالای ایران فراهم است، می‌توان معاملات طلا در این بازار را به‌صورت کامل ارزیابی کرد؛ زیرا تمامی بسترها و ملزومات مورد نیاز آن فراهم شده است. حال که تجربه استفاده از این شیوه‌های معاملاتی با موفقیت صندوق سپرده کالایی طلا در پذیره‌نویسی اولیه آن پیش چشم فعالان بازار و تصمیم‌سازان اقتصادی فراهم است، زمان آن فرا رسیده تا واقعیت‌های این معاملات مورد بحث کارشناسی جدی قرار گرفته تا مکانیزم‌های توسعه در بستر صندوق‌های سپرده کالایی مورد بحث و بررسی جدی‌تری قرار گیرد. ایجاد ابزارهای مالی و معاملاتی جدید روی کالاهای دیگر همچون محصولات کشاورزی، بررسی ساز‌و‌کارها و مکانیزم‌های اجرایی صندوق‌های کالایی برای محصولات دیگر، ایجاد صندوق‌های سپرده کالایی توسط سایر نهادها و بنگاه‌های اقتصادی حتی روی سکه طلا با حجم‌های بیشتر، فرهنگ‌سازی استفاده از صندوق‌های سپرده کالایی همچون طلا برای لایه‌های مختلف جامعه با فرض امنیت حداکثری آن و کاهش سفته‌بازی در بازار آزاد را می‌توان از این قبیل موارد به‌شمار آورد. با توجه به آغاز به کار اولین صندوق سپرده طلا در بورس کالا از هم‌اکنون می‌توان به ایجاد صندوق‌های سپرده طلای بیشتری امیدوار بود. از طرفی ایجاد سایر صندوق‌ها برای کالاهای دیگر همچون فلزات پایه و محصولات کشاورزی نیز می‌تواند در دستور کار قرار بگیرد. با توجه به اهمیت ایجاد و رونق صندوق‌های کالایی، «دنیای‌اقتصاد» باز هم این موارد پراهمیت را پیگیری و مورد بررسی قرار خواهد داد.