سرمایه‌گذاران خارجی طی سال‌های اخیر تمایل زیادی برای ورود به بازار سرمایه ایران نشان داده‌اند. طبق آخرین آمارها تا به امروز نزدیک به ۱۰۰۰ کد معاملاتی برای این سرمایه‌گذاران صادر شده است. نیمی از این کدها متعلق به سرمایه‌گذاران آلمانی است. اما چرا آلمانی‌ها بیش از دیگر سرمایه‌گذاران خارجی به بازار سرمایه ایران اقبال داشته‌اند؟ هفته‌نامه «تجارت فردا» در پرونده این هفته خود به بررسی حضور پررنگ سرمایه‌گذاران آلمانی در بازار سرمایه ایران پرداخته است. در این بررسی ۱۰ دلیل برای اقبال آلمانی‌ها به بازار سرمایه ایران عنوان شده است.
اعتماد فعالان بازار سرمایه کشور آلمان به ارکان بازار سرمایه ایران، امضای تفاهم‌نامه همکاری سازمان بورس با نهاد ناظر بر بازار مالی آلمان (بافین)، توسعه روابط بانکی دو کشور و تسهیل نقل و انتقال بانکی، امضای موافقت‌نامه همکاری بین بورس تهران و بورس مونیخ، تنوع بالای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران با بهره‌گیری تلفیقی از سرمایه‌گذاری در محصولات مختلف از جمله سهام و اوراق، مشترکات فرهنگی بین دو کشور، روابط کارگزاری بانک‌های ایرانی با بانک‌های آلمانی به دلیل وجود بانک‌هایی مانند EIH (بانک مشترک ایران و آلمان)، روابط تجاری ایران با آلمان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان به ایران، ساختار مشابه این دو کشور نیز به لحاظ نقش مهم بانک‌ها در تامین مالی بنگاه‌ها و پشتوانه آمارهای مصرفی جامعه ایران برای ورود آلمانی‌ها ۱۰ دلیل جذابیت بازار سرمایه ایران برای سرمایه‌گذاری آلمانی مطرح می‌شود.در این میان به نظر می‌رسد منشاء اصلی این افزایش سرمایه‌گذاری از سوی آلمانی‌ها ورود و مشارکت یک شرکت مطرح و معتبر آلمانی در شرکت ایرانی بوده است. طی سال‌های اخیر شرکت «هنکل» آلمان اقدام به خرید بخشی از سهام «پاک‌وش» کرد. حضور یک کمپانی بزرگ آلمانی در کشور بدون شک موجب تقویت همکاری‌های دو جانبه می‌شود.در ادامه خلاصه‌ای از این گزارش را می‌خوانیم.
تسهیل ورود سرمایه‌گذاران خارجی پس از برجام
بهادر بیژنی، جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در گفت‌وگو با «تجارت فردا» اظهار کرد:ایران و آلمان دو کشوری هستند که همکاری‌های گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف به‌ویژه در زمینه فرهنگی و اقتصادی باهم دارند. وی در ادامه گفت: پس از برجام حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور بیش از سه‌برابر افزایش یافته است. علاوه بر رشد سرمایه‌گذاری خارجی در بورس سهام، در بورس‌های کالایی (بورس کالا و بورس انرژی) نیز سرمایه‌گذاران خارجی حضور فعالی داشته‌اند. با این حال حجم سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به پتانسیل‌ها و بزرگی بازار سرمایه و اقتصاد ایران بسیار کم است.وی ادامه داد: اینکه بیش از نیمی از میزان سرمایه‌گذاری خارجی متعلق به فعالان اقتصادی آلمان است، نشان‌دهنده اعتماد فعالان بازار سرمایه این کشور به ارکان بازار سرمایه ایران اعم از نهاد ناظر، بورس‌ها و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایران است. از طرف دیگر سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در راستای تقویت همکاری با فعالان آلمانی و ارج نهادن به اعتماد آنها، سال گذشته تفاهم‌نامه همکاری را با نهاد ناظر بر بازار مالی آلمان (بافین) امضا کرد. این تفاهم‌نامه نقطه عطفی در تاریخ همکاری بازار سرمایه ایران و آلمان بود و مسیر همکاری بین فعالان بازار سرمایه دو کشور را هموار کرد. بیژنی در ادامه افزود: از طرف دیگر توسعه روابط بانکی دو کشور نیز در این زمینه بسیار اثرگذار بوده است، به نحوی که تعدادی از بانک‌های ایرانی دارای شعبه در آلمان هستند و امید است که تعداد این شعب در آینده افزایش یابد. این عوامل باعث شده تا در زمینه نقل و انتقال بانکی هم شرایط تسهیل شود. از طرف دیگر بورس تهران و بورس مونیخ پس از امضای موافقت‌نامه، همکاری نزدیک‌تری را با یکدیگر شروع کردند. در نتیجه شاهدیم اطمینانی که در فعالان آلمانی بازار سرمایه نسبت به ارکان بازار سرمایه ایران ایجاد شده به همراه تعاملات گسترده ارکان بازار سرمایه دو کشور سبب حضور پررنگ‌تر این کشور در بازار سرمایه ایران شده است.
وی در ادامه به سرمایه‌گذاری فعالان آلمانی در صنایع مختلف بازار سرمایه کشور اشاره کرد و گفت: دامنه این سرمایه‌گذاری فراتر از سرمایه‌گذاری در صنایع شیمیایی، خودرو و ساخت قطعات است و بخش‌های دیگری از صنایع بورسی ایران را در‌بر می‌گیرد. اوراق با درآمد ثابت نیز توجه فعالان خارجی را به خود جلب کرده است. به‌طور کلی سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران تلفیقی از سرمایه‌گذاری در محصولات مختلف بازار سرمایه از جمله سهام و اوراق است.بیژنی در ادامه توضیح داد: تفاوت عمده بازار سرمایه با دیگر کشورهای هدف سرمایه‌گذاران خارجی در همین مساله تنوع صنایع بورسی نهفته است. بیش از ۴۰ صنعت در بازار سرمایه ما وجود دارد و این امر باعث می‌شود سرمایه‌گذار خارجی بتواند تصمیم‌گیری بهتری در انتخاب گزینه‌هایش انجام دهد. از طرف دیگر در بازار ما، محصولات اسلامی متنوعی وجود دارد که برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال محصولات اسلامی هستند جذابیت بالایی دارد. در بازار محصولات اسلامی، اقتصاد ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین سیستم اسلامی جهان جایگاه ویژه‌ای دارد. برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در جهان قسمتی از پرتفوی خود را به محصولات اسلامی اختصاص می‌دهند و این فرصتی برای بازار سرمایه ایران است تا با معرفی ابزارها و محصولاتی که در این حوزه دارد، حجم سرمایه‌گذاری خارجی بالایی را از این ناحیه جذب کند.
بیژنی در ادامه به موانع موجود برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین موانع جدی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران، عدم عضویت سازمان بورس و اوراق بهادار کشور در سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO) بود. خوشبختانه این موضوع تا حد زیادی حل شد و سازمان بورس در فروردین‌ماه سال ۹۵ به عضویت پیوسته IOSCO درآمد.وی در ادامه با اظهار این مطلب که مطمئنا یکی از دلایلی که سبب افزایش حجم سرمایه‌گذاری و تعداد سرمایه‌گذاران خارجی در بازار ایران شد، به تعاملات سازمان بورس با نهادهای بین‌المللی قانونگذار بازار سرمایه مرتبط است، گفت: برای سرمایه‌گذار خارجی این مساله مهم است که اطمینان‌خاطر داشته باشد در بازار سرمایه ایران استانداردهای پذیرفته‌شده بین‌المللی رعایت می‌شود و ابزارهای حمایت از سرمایه‌گذاران وجود دارد. هم‌اکنون سازمان بورس در حال تبدیل عضویتش از عضو پیوسته به عضو عادی است. با تبدیل عضویتمان به حالت عادی و امضای موافقت‌نامه چندجانبه IOSCO، اقبال سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در بازار سرمایه‌مان بیش از پیش خواهد شد.
به گفته بیژنی، نکته دیگری که سبب تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی برای سرمایه‌گذارانی می‌شود که مایل به اخذ مجوز سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران یا همان مجوز فیپا هستند، این است که در گذشته لازم بود سرمایه‌گذاران خارجی برای اخذ مجوز فیپا سرمایه خود را با نرخ ارز دولتی وارد کنند تا از مزایای مجوز از جمله تامین ارز هنگام خروج سرمایه بهره‌مند شوند. وی ادامه داد: ورود سرمایه با نرخ ارز دولتی باعث می‌شد سرمایه‌گذاران در بدو ورود با کاهش ارزش سرمایه خود که ناشی از تفاوت میان نرخ دولتی و نرخ بازار ارز بود مواجه شوند. ما به سرمایه‌گذاران اعلام می‌کردیم ضرر اولیه‌ای که متوجه شما می‌شود هنگام خروج سرمایه جبران می‌شود.در آن زمان ارز با نرخ دولتی در اختیار شما قرار خواهد گرفت. اما هنگامی‌که بحث یکسان‌سازی نرخ ارز مطرح شد امکان جبران این ضرر هنگام خروج سرمایه سرمایه‌گذاران از بین می‌رفت. چراکه در صورت یکسان‌سازی نرخ ارز محتمل این بود که نرخ واحد بالاتر از نرخ دولتی باشد و مطابق قانون لازم بود که سرمایه‌گذاران، سرمایه خود را با نرخ واحد خارج کنند اما با تدبیری که همکاران ما در سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی و بانک مرکزیاندیشیده‌اند این مشکل حل شد.
بیژنی در ادامه تاکید کرد: در حال حاضر مطابق با دستورالعمل بانک مرکزی امکان انتقال ارز با نرخ آزاد از طریق شبکه بانکی حاصل شده و سازمان سرمایه‌گذاری نیز شرط ورود سرمایه با نرخ دولتی برای اعطای مجوز فیپا و تامین ارز هنگام خروج سرمایه را برداشته است. به این ترتیب سرمایه‌گذار خارجی که سرمایه خود را با نرخ ارز بازار وارد کرده است تمامی تسهیلات و امکانات مجوز فیپا را دریافت و هنگام خروج نیز ارز لازم را با نرخ بازار دریافت میکند. بنابراین احتمال ضرری که در صورت یکسان‌سازی نرخ ارز برای خروج سرمایه سرمایه‌گذاران خارجی متصور بود دیگر وجود ندارد.وی در ادامه یکی دیگر از ریسک‌های موجود را نوسانات نرخ ارز دانست و گفت: خوشبختانه در چند سال اخیر تحولات خوبی در زمینه توسعه و نوآوری محصولات بازار سرمایه رخ داده است. در همین راستا، راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی برای پوشش ریسک نوسانات ارز در دستور کار سازمان بورس قرار دارد. در حال حاضر طراحی این بازار به پایان رسیده و امکان راه‌اندازی آن در بازار سرمایه فراهم است اما تحقق این امر نیاز به موافقت بانک مرکزی دارد. به‌رغم نبود ابزار پوشش ریسک نوسانات ارزی برای سرمایه‌گذار خارجی محصولاتی چون اوراق با درآمد ثابت از جذابیت بالایی برخوردارند. واقعیت این است که پتانسیل بازار سرمایه ایران بسیار بالاست و زمینه‌های جذابی برای فعالان خارجی در بازار سرمایه وجود دارد.
جذابیت ۳ گانه بازار سرمایه برای آلمانی‌ها
در این راستا محمد گرجی‌آرا، تحلیلگر بازار سرمایه نیز به بررسی دلایل برتری سرمایه‌گذاران آلمانی در بورس ایران نسبت به سایر سرمایه‌گذاران پرداخت و گفت: روابط کارگزاری بانک‌های ایرانی با بانک‌های آلمانی به سبب وجود بانک‌هایی مانند EIH است که موجب راحت‌تر شدن نقل و انتقال پول به ایران شده است؛ EIH یک بانک ایرانی آلمانی است که با سرمایه‌گذاری بانک‌های ایرانی در آلمان ایجاد شده است و در گسترش روابط تجاری ایران و آلمان نقش بسزایی داشته اما چنین شرایطی برای سایر کشورها به ویژه کشورهای حوزه یورو وجود نداشته است. وی دلیل دیگر را در تراز تجاری ایران و روابط تجاری ایران با آلمان دانست و گفت: آلمان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان به ایران همواره در میان سایر کشورهای اروپایی سرآمد بوده است و این روابط تجاری منجر به شناخت بیشتر طرفین شده و امکان فرصت تهاتر ارزی برای بنگاه‌های ایرانی و آلمانی را به وجود آورده است.گرجی‌آرا دیگر دلیل را در بانک محور بودن آلمان دانست و ادامه داد: آلمان به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرفته شناخته می‌شود که بازارمحور نیست و بانک‌ها نقش مهمی در تامین مالی بنگاه‌ها دارند و از این لحاظ ساختار مشابهی مانند ایران دارد. این امر موجب شده است تنوع ابزارها به ویژه ابزارهای بین‌المللی در این بازار کمتر از بازارهای مشابه مانند بورس لندن باشد و از این‌رو سرمایه‌گذاری در بازارهای جدید مانند بازار ایران جذابیت ویژه‌ای را برای طرف آلمانی دارد.
وی در ادامه تاکید کرد: مهم‌ترین مزیت آلمان نسبت به سایر کشورها داشتن روابط تجاری بیشتر و شناخت بیشتر نسبت به بازار ایران بود و همچنین تسهیل نقل و انتقال پول بین دو کشور از طریق بانک‌های ایرانی و آلمانی و شروع به فعالیت تعدادی از بانک‌های ایران برای اخذ مجوز ایجاد شعبه در آلمان موجب جذابیت بازار ایران برای آنها نسبت به سایر سرمایه‌گذاران آلمانی شده است. از این‌رو این مدل تجاری می‌تواند مسیر راهی شود که برای سایر کشورهای اروپایی و کشورهای سرمایه‌گذار دیگر بتوان از آن استفاده کرد. گرجی‌آرا در ادامه خاطرنشان کرد: بورس تهران به‌رغم تلاش‌های مهم صورت‌گرفته از سوی سازمان بورس و شرکت‌های بورس و فرابورس ایران در جذب سرمایه‌گذاران خارجی توفیق چندانی نداشته و بنابر آمارهای رسمی نزدیک به هزار کد معاملاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی صادر شده، لکن بسیاری از این کدهای معاملاتی منجر به ایجاد گردش در حوزه بازار سرمایه نشده و تنها در مرحله دریافت کد متوقف مانده است. البته بخش عمده‌ای از کدهای متوقف‌مانده مربوط به نهادهای مالی بین‌المللی است که شرایط انطباق‌پذیری (Compliance) با مقررات بین‌المللی موجب شده تا عقب‌نشینی گسترده‌ای در این زمینه از سوی نهادهای مالی صورت بگیرد. آمار تعداد مجوزهای فیپای (FIPPA) صادرشده از سوی سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های فنی اقتصادی وزارت اقتصاد برای بورس نیز نشانه محدود بودن جذابیت بورس ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی است.
تجربه موفق خرید «پاک‌وش» از سوی «هنکل»
سامان حقیقی از تحلیلگران بازارهای مالی نیز در گفت‌وگو با «تجارت فردا» عنوان کرد: ۲۳ سال پیش در آبان‌ماه برای اولین سهامدار خارجی بورس تهران کد بورسی صادر شد. از آن زمان تاکنون نزدیک به هزار کد معاملاتی برای سهامداران حقیقی و حقوقی خارجی صادر شده است. سرمایه‌گذاران خارجی در این سال‌ها به ۳۷ صنعت بورسی ورود داشته‌اند و با نیم‌نگاهی به آمار معاملات می‌توان دریافت که نیمی از ارزش معاملات انجام‌شده در اختیار اروپایی‌ها به ویژه آلمانی‌ها بوده است. دور از انتظار هم نیست که اروپایی‌ها همانند حضور پررنگشان در سایر بازارهای نوظهور، در بازار ایران هم بسیار فعال‌تر از سرمایه‌گذاران سایر نقاط جهان باشند.این حضور فعال به پشتوانه تفکر اقتصادی آینده‌نگر آنها قابل درک است. کشورهای اروپایی عمدتا با تقویت امنیت بستر اقتصادی‌شان توانسته‌اند سرمایه‌های کلانی را در صندوق‌های سرمایه‌گذاری‌شان جذب کنند و به گذرگاهی امن برای تبدیل سرمایه به دارایی‌های مولد تبدیل شوند. حال اینکه چرا آلمانی‌ها در این میان اشتیاق بیشتری به سرمایه‌گذاری در بازار ایران داشته‌اند، بسیار قابل بحث است.وی افزود: به نظر می‌رسد اقتصاد آلمان با تاریخچه صنعتی قوی به پشتوانه آمارهای مصرفی جامعه ایران به فکر ورود و بهره‌مندی از بسترهای تولیدی کشور است. این ورود پرقدرت اگر در داخل با حمایت‌های تمام و کمال نهادهای قانونی همراه شود می‌تواند به یک تجربه موفق و بالطبع به یک استراتژی بلندمدت از سوی آلمانی‌ها تبدیل شود. در این میان شاهد خرید شرکت پاک‌وش از سوی شرکت هنکل آلمان در بورس تهران در سنوات گذشته بوده‌ایم. بی‌شک حضور تمام‌قد یک کمپانی بزرگ آلمانی در کشور موجب تقویت همکاری‌های دوجانبه میان نهادهای اقتصادی دوطرف در سطح کلان می‌شود.