ویژگی‌های صنعتی شدن ایران تا افق 1404
براساس سند راهبردی منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت تا 8 سال آینده ایران باید از 27 ویژگی به‌عنوان کشوری با اقتصاد نوظهور صنعتی برخوردار باشد. اولین ویژگی مهم به شاخص‌های اقتصادی بین‌المللی باز می‌گردد.
بر این اساس وضعیت کشور از منظر شاخص‌های اقتصادی بین‌المللی باید همتراز کشورهای نوظهور صنعتی شود. با توجه به آخرین گزارش منتشر شده توسط یونیدو، کشورهایی مانند مکزیک، مالزی، ترکیه، برزیل و عربستان سعودی به لحاظ معیارهای سرانه ارزش‌افزوده صنعتی، سرانه تولید ناخالص داخلی و سهم ارزش افزوده صنعتی در جهان در گروه کشورهای نوظهور صنعتی قرار گرفته‌اند. بعد از رفع تحریم‌های بین‌المللی دروازه‌ها برای ورود سرمایه‌گذاران باز شد، اما برخی موانع همچون قوانین مخل کسب‌وکار سرمایه‌گذاران را برای ورود به ایران با تعلل رو‌به‌رو کرده است. بر همین اساس «وجود زمینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» دومین ویژگی ایران در افق 1404 به شمار می‌رود. «سهم مناسب در تجارت جهانی به لحاظ حجم تجارت»، «مبادی واردات و مقاصد صادرات»، «وجود بنگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ صنعتی و تجاری در بین برترین‌های دنیا»، «رتبه و جایگاه مطلوب رشته‌های مهم و پیشران صنعتی در رتبه‌بندی جهانی» از جمله ویژگی‌های دیگری هستند که در افق 1404 به چشم می‌خورد.
اما در گام‌های بعدی ویژگی‌های دیگری نیز آورده شده است: «سهم ارزش‌افزوده صنعتی کشور از ارزش افزوده صنعتی جهان همتراز کشورهای نوظهور»، «رتبه مطلوب در شاخص رفاه اجتماعي و اميد به زندگي»، «سهم ارزش افزوده صنعتي در توليد ناخالص داخلي هم تراز كشورهاي نوظهور صنعتي»، «سرانه ارزش افزوده صنعتي همتراز كشورهاي نوظهور صنعتي»، «سرانه توليد ناخالص داخلي همتراز كشورهاي نوظهور صنعتي»، «سرانه صادرات صنعتي همتراز كشورهاي نوظهور صنعتي»، «سهم صادرات صنعتي با محتواي فناوري متوسط و بالا همتراز كشورهاي نوظهور صنعتي»، «سطح بالاي نفوذ فناوري در صنايع مختلف»، «تغيير تركيب سهم تحقيقات در دانشگاه‌ها و مجامع علمي و تحقيقاتي و رسيدن سهم تحقيقات كاربردي به ميزان حداقل 34 درصد»، «تبعيت نقشه علمي و فناوري از استراتژي توسعه صنعتي كشور و محور قرار دادن فناوري و صنعت در نظام ملي نوآوري»، «وجود سازمان‌ها و نظام هاي مديريتي كارآمد»، «وجود بخش خصوصي توانمند و مجموعه هاي فعال بزرگ مقياس در توليد و خدمات كشور»، «اتصال به بازارهاي جهاني و مبنا قرار دادن تقاضاي جهاني در تنظيم طرف عرضه»، «سطح بالاي بهره وري كل عوامل توليد در رشد اقتصادي»، «كفايت و فراهم بودن زيرساخت‌هاي بخش»، «وجود فضاي آزاد فکري براي شکوفايي استعدادها و خلاقيت»، «نظام استقرار يافته مسووليت‌پذيري اجتماعي»، «عمده بودن سهم كالاهاي سرمايه اي و خطوط و تجهيزات توليد و فناوري در واردات و سهم مطلوب كالاهاي با ارزش افزوده بالا در صادرات»، «حاكميت نظام پرداخت دستمزد مبتني بر كار اثربخش»، «نگرش غالب و حاكم بر جامعه، مبتني بر فرهنگ صنعتي»، «حاكميت نظام حقوقي تسهيل گر و كارآمد در امر سرمايه گذاري و خلق ثروت ملي» و «حاكميت نظام بازار و محدود بودن دخالت دولت جز در موارد شکست بازار» از دیگر ویژگی‌هایی است که متولیان وزارت صنعت برای توسعه صنعتی ایران تا افق 1404 در نظر گرفته‌اند.
بر این اساس، وزارت صنعت بر مبنای اولویت رشته فعالیت‌ها و تعیین صنایع منتخب، نسبت به بررسی برخی از این صنایع که اطلاعات ظرفیت‌های تولید آنها در دسترس بوده، اقدام به هدفگذاری تا افق 1404 کرده است. براساس این گزارش «مواد و محصولات شیمیایی» که به دو گروه محصولات منتخب «پتروشیمی» و «دارو» تقسیم می‌شوند تا افق سال 1404 به ترتیب باید به ظرفیت تولید 130 میلیون تن و 60 میلیارد عدد دست یابند. این در حالی است که ظرفیت فعلی پتروشیمی 58 میلیون تن و ظرفیت تولید دارو 50میلیارد عدد است.
محصولات کانی غیرفلزی نیز به دو محصول منتخب «سیمان» و «کاشی و سرامیک» تقسیم شده‌اند. سیمان در حال حاضر ظرفیت تولید 80میلیون تنی دارد و کاشی و سرامیک هم حدود 543 میلیون متر مربع دارای ظرفیت است. برای این دو محصول منتخب صنعتی تا سال 1404 به ترتیب 120 میلیون تن و 700 میلیون متر مربع ظرفیت تولید در نظر گرفته‌اند. قرعه سومین صنعت منتخب به نام «وسایل نقلیه زمینی، ریلی و دریایی» درآمده است. این صنعت که تنها با یک محصول منتخب به نام خودرو ارزیابی شده است، قرار است تا سال 1404 به ظرفیت تولید 3 میلیون دستگاه دست یابد. ظرفیت فعلی تولید خودرو 9/ 1 میلیون دستگاه است. معدن و استخراج معدنی نیز با معرفی یک محصول منتخب در جایگاه بعدی قرار گرفته است. «سنگ‌آهن» در شرایط فعلی 66 میلیون تن ظرفیت تولید دارد که قرار است تا 8 سال آینده به ظرفیت تولید 165 میلیون تن برسد. اما فلزات اساسی یکی دیگر از صنایع منتخب وزارتخانه به شمار می‌رود. برای این گروه صنعتی در سه محصول «فولاد خام»، «آلومینیوم» و «مس کاتد» هدفگذاری صورت گرفته است. این محصولات به ترتیب در شرایط فعلی ظرفیت تولیدی بالغ بر 28/ 6 میلیون تن، 460 هزار تن و 255 هزار تن را به خود اختصاص داده‌اند. قرار است تا سال 1404 ظرفیت تولید «فولادخام» به 55 میلیون تن، «آلومینیوم» به 1200 هزار تن و «مس کاتد» به 450 هزار تن برسد. «صنایع پیشرفته» نیز در هدفگذاری وزارت صنعت، معدن و تجارت در نظر گرفته شده‌اند. «الکترونیک و میکروالکترونیک» و «هوا و فضا» که جزو محصولات منتخب گروه صنایع پیشرفته محسوب می‌شوند خود نیز دارای زیرمجموعه‌هایی هستند. در گروه «الکترونیک و میکرو الکترونیک»، «گیرنده‌های LED و LCD» که ظرفیت فعلی آن 3/ 2 میلیون دستگاه است، قرار است تا 8 سال آینده به ظرفیت تولید 4 میلیون دستگاهی دست یابد.
از سوی دیگر، هدفگذاری صنعت «هوا و فضا» در چهار محصول منتخب صنعتی «وسایل پرنده بدون سرنشین»، «وسایل پرنده دو نفره، سبک‌تر و ورزشی»، «پرنده‌های تا 20 نفره» و «بازسازی و تعمیر اساسی هواپیماهای مسافربری و هلیکوپتر» دیده شده است. «وسایل پرنده بدون سرنشین» که ظرفیت فعلی آن 500 فروند است باید تا 8 سال آینده به 1000 فروند افزایش یابد. «وسایل پرنده دو نفره، سبک‌تر و ورزشی» هم که در حال حاضر ظرفیت تولید 80 فروند را دارند، باید در مدت 8 ساله به ظرفیت 200 فروندی دست یابند. همچنین محصولات «پرنده‌های تا 20 نفره» و «بازسازی و تعمیر اساسی هواپیماهای مسافربری و هلیکوپتر» که هر کدام ظرفیت 10 فروند تولید را دارند، باید به ترتیب تا افق 1404 به ظرفیت تولید 50 و 20 فروند برسند.
از دیگر صنایع منتخب می‌توان به محصولات لاستیکی و پلاستیکی اشاره کرد. محصول منتخب این صنعت، «تایر و تیوب» در نظر گرفته شده است. ظرفیت تولید فعلی «تایر و تیوب» در ایران هم اکنون بیش از 363 هزار تن است که باید در مدت مذکور به 700 هزارتن برسد.«ماشین آلات و تجهیزات صنعتی و تولیدی» نیز یکی دیگر از گروه‌های صنایع منتخب است که 6 محصول منتخب صنعتی در زیرمجموعه آن هدفگذاری شده‌اند. «تجهیزات صنعتی»، «تراکتور»، «کمباین»، «یخچال و فریزر»، «لباسشویی» و «کولرآبی» 6 محصول منتخبی هستند که باید ظرفیت تولیدشان تا 8 سال آینده به ترتیب به 1200 هزارتن، 60 هزار دستگاه، 2000 دستگاه، 4 میلیون دستگاه، 4 میلیون دستگاه و 3 میلیون دستگاه برسد. این در حالی است که در شرایط فعلی «تجهیزات صنعتی» با ظرفیت تولید 850 هزارتن، «تراکتور» با ظرفیت 40 هزار دستگاه، «کمباین» با ظرفیت 1200 دستگاه، «یخچال و فریزر» با ظرفیت 2.4 میلیون دستگاه، «لباسشویی» 1.7 میلیون دستگاه و «کولرآبی» با ظرفیت تولید 2.2 میلیون دستگاه در حال فعالیت هستند.
«نساجی و پوشاک» آخرین گروه محصولات منتخب صنعتی هستند که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای افزایش تولیدشان هدفگذاری صورت گرفته است. «نساجی و پوشاک» به 5 کالای منتخب «الیاف اکریلیک» با ظرفیت تولید فعلی 40هزارتن، «الیاف پلی استر» با ظرفیت تولید 240 هزارتن، «نخ سیستم پنبه‌ای» با ظرفیت تولید 240 هزارتن، «نخ یک سره پلی‌استر» با ظرفیت تولید 300 هزارتن و «فرش ماشینی» با ظرفیت تولید 124 میلیون مترمربع تقسیم شده‌اند. براساس این گزارش این محصولات باید تا افق 1404 به ترتیب به ظرفیت تولید 150 هزارتن، 350 هزارتن، 470 هزارتن، 400 هزارتن و 135 میلیون مترمربع دست یابند. با نگاهي به بررسي‌هاي انجام شده، رشته فعاليت‌هاي صنايع توليد مواد و محصولات شيميايي، توليد محصولات كاني غيرفلزي، فلزات اساسي، مواد غذايي و آشاميدني، صنايع توليد فرآورده‌هاي نفتي، صنايع نساجي و پوشاك و وسايل نقليه، در تمامي شاخص‌ها، بيشترين نقش و سهم را دارند و بنابراین بايد در تعيين اولويت‌هاي سرمايه‌گذاري مورد توجه بيشتر قرار گيرند.