«جان تورنس» رئیس فدراسیون جهانی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی (فموزا) که اخیرا به ایران سفر کرده بود، در یک مصاحبه اختصاصی با «دنیای اقتصاد» نسخه‌ای را به منظور افزایش بهره‌وری مناطق آزاد تجویز کرد. راهکاری که او ارائه می‌دهد در مورد یکپارچه‌سازی این مناطق و ظرفیت‌سنجی برای تولید در هر یک از مناطق آزاد به‌صورت مجزا است. او اعتقاد دارد که به این واسطه می‌توان تولیدات صادرات محور را توسعه داد و در راستای منافع ملی نیز حرکت کرد. او در بخش دیگری از سخنان خود، به بررسی مناطق آزاد ایران می‌پردازد و اعتقاد دارد که قانون حاکم بر این مناطق، نیاز به اصلاح دارد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
مناطق آزاد در ایران چند سالی است که فعال شده است. در واقع این مناطق به منظور دسترسی به تجارت آزاد جهانی راه‌اندازی شده‌اند. اما به‌نظر می‌رسد روند تحقق اهداف در این دسته از مناطق کند است؛ نظر شما در این مورد چیست؟
مناطق آزاد سال هاست که در ایران وجود دارند. مثلا از فعالیت منطقه آزاد کیش تقریبا حدود ۲۵ سال می‌گذرد. به عقیده من، مناطق آزاد ایران خیلی خوب توانسته‌اند پیشرفت کنند و در موقعیت خوبی قرار دارند. بسیاری از شرکت‌های خارجی در این مناطق مشغول فعالیت هستند و جذب این مناطق شده‌اند. شاید به‌خاطر تحریم‌هایی که وجود داشته بسیاری از شرکت‌ها نتوانسته‌اند این مناطق را برای فعالیت خود برگزینند. مناطق آزاد در جهان درگاهی برای آغاز توسعه‌یافتگی کشورها است. در ایران هم مناطق آزاد بسیار خوبی وجود دارد. به‌خصوص بعد از اینکه توافق‌نامه هسته‌ای امضا شد، درهای ایران به روی سرمایه‌گذاری خارجی باز شد و شرایط را بهتر کرد. حال تلاش بر این است که بتوانیم شناخت خوبی نسبت به مناطق آزاد ایران به دنیا ارائه کنیم. چراکه ایران دارای زیرساخت‌ها و منابع خوبی است و اینها می‌تواند برای جذب سرمایه خارجی کمک‌کننده باشد.
آیا برای مناطق ویژه اقتصادی هم می‌توان تدابیری اندیشید؟ به هر حال آنها هم با اهدافی تقریبا مشابه اهداف تشکیل مناطق آزاد ایجاد شده‌اند.
بله همان‌طور که مناطق آزاد در ایران وجود دارد، مناطق ویژه اقتصادی زیادی هستند که برای توسعه و بهبود شرایط آنها هم نیاز است در مورد فعالیت شان تحقیق و امکان‌سنجی اقتصادی صورت بگیرد. براساس آن می‌توانیم ظرفیت‌های این مناطق را معرفی کنیم و آنها را به فاز اجرایی و عملیاتی نزدیک و تنها به طرح بسنده نکنیم. از این طریق می‌شود اهداف مناطق ویژه اقتصادی را محقق کرد.
به‌طور کلی عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بعضی از مناطق آزاد ایران موفق بودند و برخی دیگر خیر. مناطق آزاد عموما نزدیک مرزها هستند. به‌عنوان مثال اروند موقعیت مکانی بسیار خوبی دارد و پلی برای بازار عراق است. به نظر من قوانین حاکم بر آنهاست که باید مجدد بررسی و اصلاح شود تا به بهره‌وری بیشتر از این مناطق کمک کند.
همزمان با تفکرات ملی‌گرایانه‌ای که با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید رواج گرفته، این شبهه به‌وجود آمده که امکان دارد مناطق آزاد تحت‌تاثیر این تفکر قرار بگیرند و کارکردشان را از دست بدهند. نظر شما در این باره چیست؟
در مورد آمریکا، باید بگویم که این کشور درحال حاضر ۷۰۰ منطقه آزاد دارد. بنابراین بخشی از منافع آمریکا در این مناطق تامین می‌شود. من واقعا برای ترامپ متاسفم که نمی‌تواند این روند را متوقف کند. چراکه جهان درحال حرکت است و او نمی‌تواند مانع از این حرکت شود. نباید فراموش کرد که ما با پدیده‌ای جهانی مواجه هستیم که نمی‌توانیم مانع آن شویم.
آیا مناطق آزاد، به واقع مخالف اندیشه‌های ملی‌گرایانه هستند؟
مناطق آزاد یکی از اساسی‌ترین و پایه‌ای‌ترین مناطقی هستند که برای تجارت آزاد جهانی استفاده می‌شوند. به‌واسطه تولیداتی که در این مناطق صورت می‌گیرد، عملکرد این مناطق، اندیشه‌های ملی‌گرایانه را نیز رواج می‌دهد. حتی صادراتی که به‌واسطه تولید در این مناطق اتفاق می‌افتد، در راستای همین اندیشه است. از سویی درحال حاضر یک منطقه آزاد می‌تواند در بحث لجستیک و ترانسفر هم فعال باشد که این امر هم به منافع ملی کمک خواهد کرد. ما در اقتصاد جهانی هستیم. همه کشورها یکسری ظرفیت‌ها برای تولید دارند که می‌توانند آنها را برای صادرات و واردات مورد استفاده قرار دهند. یکی از نقاط مثبت مناطق آزاد که به اقتصادباز جهانی کمک میکند، این است که در این مناطق می‌توانید از معافیت‌های خاص تجاری و مالیاتی استفاده کنید. در این شرایط، صادرات را می‌توان با هزینه کمتر انجام داد. در واقع این مناطق آزاد می‌توانند به‌عنوان یک هاب مهم با دیدگاه صادرات محصولات باشند. این امر به سیستم تولید داخلی هم کمک خواهد کرد. از سویی صنایع داخلی هم در کشورهایی که مناطق آزاد را ایجاد می‌کنند، قطعا می‌توانند رقابت پذیرتر باشند. چون باید وارد بازار جهانی شوند و چاره‌ای جز رقابت ندارند. در واقع این امر به نفعشان است.
برای استفاده بهتر از ظرفیت‌های مناطق آزاد، فدراسیون جهانی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی چه تدابیری اندیشیده است؟
ما مناطق آزاد را به بخش‌های مختلف تقسیم کردیم که براساس آن ظرفیت‌های تولیدی هر منطقه را مورد شناسایی قرار دادیم. در این شرایط در هر منطقه با توجه به ظرفیت‌سنجی انجام شده، تولید صورت می‌گیرد. ما به‌عنوان یک سازمان جهانی باید این را بپذیریم که سیاست‌هایمان را طبق سیستم جهانی شدن اقتصاد اتخاذ کنیم.
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی برخی از کشورها از پدیده جهانی شدن گله دارند. دلیل این موضوع را چه مساله‌ای می‌دانید؟
بله درست است؛ خیلی از کشورها مخالف جهانی شدن هستند؛ آن هم به دلیل اینکه از جهانی شدن، به واردات روی آورده‌اند. در واقع آنها نسبت به این موضوع گارد دارند. در بحث جهانی شدن، دروازه‌ها باز است و کشورها می‌توانند کالاهای مورد نیاز خود را با کیفیت بالا و قیمت کم وارد کنند. این امر رقابت را برای تولیدات داخلی سخت میکند.به همین دلیل برخی از آنها مخالف جهانی شدن هستند. اما اقتصاد جهانی این شک و تردید را قبول نمی‌کند. به‌عنوان مثال در همین روند جهانی شدن، در حال حاضر در بارسلونا مدل‌هایی از نیسان ژاپنی به‌صورت صفر تا ۱۰۰ تولید می‌شود و به ژاپن هم صادرات دارد. درحالی که اصل برند، ژاپنی است. جهانی شدن یعنی همین. سالانه ۵۰ درصد به میزان تجارت جهانی افزوده می‌شود. هر روز هم شرایط نسبت به روز قبل متفاوت شده و انسان‌های بیشتری وارد مسائل اقتصادی و بیزینس جهانی می‌شوند.
درحال حاضر یکی از مسائلی که می‌تواند در این تجارت جهانی تاثیرگذار باشد، جاده ابریشم جدید است. تمام مناطق در این پروژه دخیل خواهند بود. چراکه لجستیک و حمل‌ونقل، تمام کشورهایی که در این مسیر قرار گرفته‌اند را درگیر میکند. تمام کشورها مجبورند که مناطق آزادی را در راستای این امر تشکیل دهند تا هم بتواند برایشان منبع درآمد باشد، هم اشتغال‌زا. کشورها برای جذب سرمایه بیشتر به سمت ایجاد مناطق آزاد پیش می‌روند. کشورهایی که درحال حاضر عضو اتحادیه اروپا هستند، پیش از آن کشورهایی بودند که به‌صورت مجزا با هم تجارت داشتند. اما درحال حاضر شرایطی به لحاظ تجاری بین آنها حاکم است که انگار کالا از شهری به شهر دیگر می‌رود. فموزا می‌خواهد این مناطق آزاد را در دنیا گسترش دهد و کمک‌کننده باشد تا مناطق آزاد یکپارچه عمل کنند.